"Ze denken toch zeker niet dat ik weer ga overwerken?!"
"Dan weiger ik ook mijn zomervakantie te verschuiven!"
"Hoezo wil je meer waardering? Je doet toch gewoon je werk en daar krijg je toch salaris voor?"
"Ik was best bereid het werk van mijn zieke collega er bij te nemen, maar nu ik zie dat het management zichzelf bonussen geeft ben ik er klaar mee!"
"Hallo zeg, hoe durft u zo tegen mij te klagen over die voedselpakketten. Ik sta dit werk hier ook maar vrijwillig te doen hoor!"
Geven en nemen op het werk
In het eerste artikel van deze serie is uitgelegd hoe geven en nemen/ontvangen onmisbaar zijn in alle relaties en hoe waardevol het is om je te verdiepen in wat er écht gegeven en ontvangen wordt.
Deze keer kijken we hoe geven en nemen functioneren in een werksituatie. Even voor als je dit leest en geen werk (meer) hebt: het kan lijken alsof het niet over jou gaat, maar lees gerust door. Ook al gaan de voorbeelden over werkomgevingen, de principes zijn zo fundamenteel dat ze overal toepasbaar zijn.
In werkomgevingen wordt continu gegeven en ontvangen. In heel veel thema's zoals werkplezier, salaris, burn-out, overwerk, loopbaanontwikkeling, teamwerk etc. spelen geven en ontvangen een grote rol. En dan hebben we het nog niet eens over wat een organisatie voor haar 'klanten' doet. Ook bij klanttevredenheid, patiënttevredenheid, oudertevredenheid etc. speelt geven en ontvangen een grote rol. Daar gaat het in de komende artikelen over, maar nu eerst nemen we een kijkje op het werk van de inmiddels uit eerdere artikelen bekende Jort.
Een momentopname uit het werkleven van Jort
Net als in het vorige artikel wordt het verhaal in een andere tekstkleur onderbroken met uitleg over geven en nemen. We treffen Jort aan op het moment dat hij 's ochtends om 8 uur de parkeerplaats van het bedrijf oprijdt.
Jort rijdt in zijn kleine Fiat 500 de parkeerplaats op. Hij kiest er bewust voor zijn auto niet vlak bij de ingang te zetten en rijdt door naar de achterkant van het gebouw. Normaliter rijdt hij in een grote leaseauto, maar vandaag had zijn vrouw Marjo gevraagd of ze die een dag mee mocht omdat ze een lange rit moest maken. Met enige tegenzin had hij ingestemd om een dag de auto te ruilen. Marjo had vol onbegrip gereageerd toen hij tegenstribbelde. "Hoezo doe je hier zo moeilijk over, je werk is toch vlakbij en je hoeft toch nergens heen vandaag?" De waarde van wat wordt gegeven/ontvangen kan tussen gever en ontvanger verschillen. Dat heeft gevolgen, want Jort meent veel meer aan haar te geven door de autoruil dan zij meent te ontvangen. Wist zij veel waarom het voor hem zo lastig lag... Vorige week had Jort de Fiat ook een dagje mee en had hem toen op zijn gewone plek bij de hoofdingang gezet. Zijn vader Bernard was toevallig gelijktijdig aangekomen en had hem gezegd verderop te parkeren want (zo zei hij) "dat jij het aandurft hier te komen in zo'n armeluis karretje is tot daar aan toe, maar ik vind het naar het personeel en de klanten een slecht visitekaartje als die auto hier zo staat." Jort vond het onzinnig, maar koos er voor dit niet op de spits te drijven, stapte weer in zijn auto en zette hem verderop uit het zicht. Hier wordt op allerlei manieren gegeven. Vader Bernard geeft, door te zorgen dat klanten en personeel niet 'die auto' hoeven te zien. Maar wat voor geven is dat eigenlijk? En wat geeft hij precies? Eigenlijk neemt hij een stukje vrijheid van Jort (die hem dat ook geeft, maar daarover zo dadelijk) om zijn auto te kiezen en neer te zetten. Vervolgens gebruikt hij dat om te geven aan personeel en klanten. Maar of die dat willen ontvangen? Of geeft hij eigenlijk aan zichzelf omdat hij zichzelf het schaamtegevoel wil besparen van 'die auto'? Of geeft hij aan zichzelf omdat hij een beeld heeft van hoe zijn zoon hoort te zijn en voldoet Jort daar niet aan? Voor Bernard voelt het misschien alsof Jort een vuilniszak voor de hoofdingang neerzet die hij vervolgens opruimt. Als je het zo bekijkt is het eigenlijk een mooie bijdrage aan het ordelijk houden van het bedrijf. Wellicht vind jij van alles van Bernard en Jort. Wat vind je bijvoorbeeld van het feit dat Jort weer in zijn auto stapte vorige week om hem verderop te zetten? En deze week geeft hij opnieuw aan zijn vader (of misschien aan zichzelf om zich een vermaning te besparen...) door de auto uit zichzelf elders te zetten. Jort geeft de door zijn vader genomen vrijheid. Dat is géén automatisme of de enige mogelijkheid. Er zou ook een Jort denkbaar zijn die zegt "Lekker belangrijk, ik zet hem altijd hier neer" of een Jort die zegt "Ik hoor wat je zegt, maar hier in het rijtje staan veel meer kleine auto's, dus ik laat hem staan. Laten we samen weer lekker aan het werk gaan!"
Met in gedachten hoe het vorige week ging rijdt hij dus deze keer naar de achterkant van het gebouw en parkeert daar. Op het moment dat hij het kantoor binnenloopt wordt hij gebeld door zijn vader. Bijna gedachteloos loopt hij langs de receptie en pakt met zijn vrije hand het stapeltje post mee dat de receptioniste hem aangeeft uit zijn postvak en loopt door. Wat hij niet merkt is dat de receptioniste met een veelbetekenende blik mompelt "ook goedemorgen."
De receptioniste geeft aan Jort door het stapeltje post al klaar te leggen en aan te reiken. Ze lijkt zich niet gezien te voelen omdat er niet eens een 'goedemorgen' af kan. Hoe zal ze reageren als dat dag na dag zo gaat? Als geven niet gezien wordt verdwijnt op enig moment de bereidheid om te geven. Ze kan dan simpelweg stoppen met de post aanreiken waarna hij het zelf maar uit zijn postvak moet pakken. Maar er kan ook een ander mechanisme plaatsvinden wat we in dit verhaal nog een keer zullen tegenkomen. Ze kan ook in een tegen-reactie schieten door bijvoorbeeld zodra hij er aan komt zich om te draaien en zogenaamd heel druk bezig te zijn met de printer. Of terwijl ze in gesprek is met een andere collega dat gesprek gewoon voort te zetten zonder Jort te groeten. Dat 'recht' dat ze voelt te hebben door het voortdurend niet zien van haar geven heet 'destructief recht'. Best een heftig woord, maar we zullen komende weken zien dat dat soort 'recht' ook echt heftige gevolgen kan hebben. Hóe de receptioniste in werkelijkheid zal reageren is afhankelijk van allerlei factoren. Stel dat ze ooit door Jort juist zeer goed behandeld is en haar baantje aan hem te danken heeft, dan heeft hij zoveel credits opgebouwd dat ze veel meer kan verdragen van hem.
Jort loopt intussen al bellend richting zijn kamer. Zijn vader is op weg naar een klant waar Jort een offerte voor geschreven heeft. Gaandeweg het gesprek blijkt dat zijn vader de offerte echter helemaal niet gelezen heeft en hem alleen uitgeprint bij zich heeft. "Heb je de offerte niet gelezen dan?" vraagt Jort. "Dat heb ik niet nodig Jort" zegt hij. "Ik kijk even op de laatste pagina wat de prijs ongeveer is die jullie berekend hebben en dan maak ik het wel met hem af op een dealtje waar hij geen nee tegen kan zeggen." Jort sputtert nog wat tegen omdat hij vindt dat zijn vader de randvoorwaarden echt moet bespreken met de klant, maar zijn vader kapt het gesprek af omdat hij bij de klant is. Jort voelt zich boos over het gesprek. Als hij bij zijn werkplek komt ziet hij dat zijn systeem updates aan het installeren is.
Een IT medewerker is met de computers op zijn kamer bezig. Jort vaart tegen hem uit: "Had je dat niet op een ander moment kunnen doen? Zo kan ik toch niet wérken! Jullie lijken te denken dat IT het hier voor het zeggen heeft!"
Wacht even... wat heeft die man Jort eigenlijk misdaan dat hij zo'n negatieve sneer krijgt? Een tekort in een balans van geven/nemen in de ene relatie wordt vaak verrekend in een andere relatie. Jort voelt zich tekort gedaan door zijn vader en heeft vanochtend ook al gegeven door de kleine auto mee te nemen. Zijn geven (offerte schrijven, van waarde zijn, auto aan de achterkant parkeren) wordt niet gezien. Als de medewerker feitelijk een stukje geduld nodig heeft, is er bij Jort geen ruimte dat te geven en valt uit naar de man. Dat die misschien juist extra vroeg begonnen was om op tijd klaar te zijn met dit klusje (zijn geven) valt daarmee al helemaal buiten beeld.
De werkdag is voor Jort niet prettig begonnen. Tot nu toe hebben we nog geen 10 minuten van die dag meegemaakt. Om de hele dag te beschrijven zou het verhaal veel te lang worden voor deze blog. Dan zou het nog gaan over de stagiair die Jort een cadeautje geeft omdat hij haar de afgelopen weken geholpen heeft met haar scriptie (waarbij Jort wel 10 keer zegt dat het echt niet had gehoeven). Wellicht ken je het gevoel dat de stagiair toen kreeg: als iemand bij een cadeautje van jou telkens maar blijft zeggen 'het had niet gehoeven', dan lijkt het er op uit te lopen dat je haast moet aandringen om de ander te bewegen jouw geven aan te nemen (het is geen schande als je die zin nog een keer moet lezen om hem te laten landen ;-). Uiteindelijk lijkt het er op dat de ander jou dan een gunst geeft door jouw cadeau aan te nemen... Hmmm. Daar komen we zeker op terug komende weken, want dan lijkt de richting van het geven 'om te slaan' naar de andere kant. De ontvanger maakt van zichzelf een gever.
Uiteindelijk komt Jort na een dag hard werken 's avonds thuis. Dat stukje van de dag kijken we nog even met hem mee: Jort stapt de keuken binnen waar hij weer enthousiast wordt begroet door zijn dochtertje. Zijn vrouw Marjo is wat gehaast. "Sorry hoor, het eten is nog niet helemaal klaar, wil jij even op de kinderen letten? Ik heb pa net aan de telefoon gehad. Die zat het kliekje dat ik hem had meegegeven te eten, maar had niet door dat het hier spitsuur is." Zie je hoe Marjo hier ook aan het geven is geweest naar haar vader? Was ze vrij geweest tegen haar vader te zeggen 'eet smakelijk, maar ik kan nu even niet bellen?' Jort vindt het prima en na een tijdje zit het gezinnetje aan tafel. Hij vraagt Marjo "En, beviel het om met de grote auto dat lange eind te rijden?" Terugdenkend aan het begin van het verhaal is Jort hier blijkbaar er op uit nog even te onderzoeken of zijn geven (dat hij haar de auto mee liet nemen) ook echt van waarde is geweest. Wellicht wil hij nog even dankbaarheid ontvangen. Marjo kijkt even verbaasd, maar snapt dan de vraag. "Zeker, maar we gingen met de auto van Petra. Die was ook met een prima auto. Ik heb de onze vandaag op de carpoolplaats hier vlakbij laten staan waar zij mij oppikte. Scheelt ons benzinekosten, want die van haar rijdt op diesel." Jort voelt zich geïrriteerd. "Hoezo benzinekosten? Ik heb je toch al vaker uitgelegd dat we een tankpas van de zaak hebben? Dan had je onze auto toch gewoon mee kunnen nemen!" Marjo wordt even afgeleid door kleine Bor die zijn eten weer als speelgoed gebruikt en reageert kortaf: "Wat maakt het jou dan uit dat ik die auto niet het lange eind mee had vandaag?! Jij doet er altijd zo moeilijk over. Ik neem de volgende keer wel gewoon de Fiat mee." En ze loopt weg naar de keuken.
Wat hier gebeurde komt ongetwijfeld ook in jouw leven wel eens voor: je geeft iets wat voor jou moeite (waarde) kost. Uiteindelijk blijkt het niet nodig te zijn geweest (of in ieder geval voor de ander een veel kleinere waarde te hebben) en de ander reageert niet op wat jij gegeven hebt (in het geval van Jort, gedoe om met de kleine auto op kantoor te komen), maar wat de ander ontvangen heeft (vrijwel niets). Dat Marjo op haar beurt ook aan Jort dacht te geven (door benzinekosten uit te sparen) wat door Jort niet gewaardeerd wordt (we hebben toch een tankpas) maakt dat er hier twee mensen zitten die hun geven aan de ander niet erkend zien worden maar juist miskend. Zolang zoiets niet uitgepraat wordt kan het aanleiding zijn voor een nare sfeer waarin beiden menen het recht te hebben dat de ander hen tegemoet komt. Of (zoals in het geval van de receptioniste) dat er zelfs het recht wordt gevoeld destructieve/nare dingen tegen de ander te doen. Ik denk dat dat bij jou (net als bij mij) ook regelmatig zo gebeurt, zowel in het recht voelen de ander iets aan te mogen doen, als te merken dat anderen jou wat aan doen. Herken je het?
Is dit niet ongelofelijk moeilijk doen? Waarom zou je zo ingewikkeld gaan denken?
Misschien denk je na het voorgaande verhaal wel: als je over een paar minuten uit iemands leven al zo uitgebreid over geven en nemen kunt denken, wat heeft dat voor zin in een werkomgeving? Daar kom je toch gewoon werken?
De reden is dat de balans van geven en nemen invloed heeft op ons doen en laten. Juist kijken door de bril van geven en nemen kan helpen te begrijpen waarom de ene collega fluitend bij het koffieapparaat staat ondanks dat er die ochtend 10 nieuwe storingen binnen zijn gekomen, terwijl de ander je afsnauwt omdat je blijkbaar vergeten was haar een vergaderverzoek door te sturen. Loopt het geweldig op je werk en kán het niet beter? Gefeliciteerd! Dan is het zeker de moeite waard eens te kijken wat er door iedereen wordt gegeven en ontvangen. Is het écht voor iedereen in balans of is er onbewust een aantal mensen zich helemaal aan het leeg geven zonder daar erkenning voor te krijgen? Denk aan een bedrijf waar de cultuur is dat 'we met z'n allen niet een 9 tot 5 mentaliteit hebben'. En inderdaad: 's avonds om 19 uur zit bijna iedereen er nog, behalve de 'burgers' die al naar huis zijn. Maar aan wie wordt er wat gegeven op dat moment? Voor de een is het wellicht zo dat hij van de anderen iets krijgt doordat ze hem gezelschap houden. Thuis zou hij toch maar alleen zijn en gehinderd door de eenzaamheid na zijn scheiding. Voor een ander is het vooral geven aan de anderen: als hij thuis komt zit zijn vrouw hem met hun 3 jonge kinderen verwijtend aan te kijken waarom ze wéér alleen met hen moest eten als hij iets mompelt over overwerk en dat iedereen het doet.
Kortom: door de bril op te zetten van de balans van geven en nemen krijgt je inzichten in de relationele werkelijkheid waarbij je bewust kunt kiezen wat je daar mee wilt doen.
Maar op je werk krijg je toch gewoon salaris?
In een werkomgeving lijkt het alsof geven en nemen er heel simpel uit zien: je hebt een arbeidscontract waar in staat welke functie je hebt voor hoeveel uur (jouw geven) en wat je daar voor salaris voor krijgt (jouw ontvangen). Duidelijk toch?
Uit onderzoek (een artikel daarover kun je bijv. hier vinden) is gebleken dat de meeste medewerkers niet het salaris, maar andere factoren veel belangrijker vinden voor hun werkplezier.
Ik noem dat de secundaire balans. De primaire balans is die van het arbeidscontract: 'je werkt 40 uur en je krijgt X euro'. De secundaire balans gaat over wat je daarnaast nog krijgt en geeft. En juist die secundaire balans is heel bepalend voor je werkplezier, je houding naar collega's etc. Als die balans niet in evenwicht is ontstaat een risico op burn-out (daarover volgt later meer op deze blog): je geeft zoveel dat je leeggegeven raakt. De medewerker die bij zijn manager binnenstapt om te vertellen dat hij loonsverhoging wil omdat hij het niet meer naar zijn zin heeft, heeft wellicht veel meer aan een stuk erkenning voor hoe zijn balans uit evenwicht is. Als hij bijv. thuis een ingewikkelde situatie heeft waardoor hij met moeite op tijd kan komen en liefst vroeg weer weg wil, waarbij zijn manager hem vooral confronteert met het feit dat hij nu weer 5 minuten te kort gewerkt heeft (dat is primaire balans-taal), helpt het veel beter door te kijken wat hij thuis aan het geven is. Dat is wel zijn eigen privé-domein, maar door er erkenning voor te geven hoe zwaar het voor hem is om al die ballen in de lucht te houden, komt er ruimte bij hem om samen te zoeken naar oplossingen die voor iedereen goed zijn.
Op de secundaire balans staat vaak van alles wat je niet zomaar ziet zonder er over te praten. Stel dat een medewerkster thuis twee ernstig zieke kinderen heeft. Dan zou zonder met haar te overleggen een reactie kunnen zijn: "Hoe is het thuis? Heb je wel energie voor deze brainstorm? Laat het ons anders maar doen hoor, dan kun jij weer naar ze toe." Terwijl als je het vraagt ze juist aangeeft het heerlijk te vinden om even de stress thuis te kunnen vergeten door intensief met haar collega's aan het werk te zijn. Juist dát geeft haar energie om het thuis weer aan te kunnen.
Net als in de eerdere artikelenserie over het zelf-beeld is ook hier de basisaanpak: besef dat er verschil is tussen 'ik' en 'jij'. Er is altijd dialoog (gesprek) nodig om echt zicht te krijgen (en te geven) op hoe jullie kijken naar de balans van geven en nemen in jullie relatie.
Tot slot: werk en privé zijn (niet) te scheiden
Je hoort het wellicht wel eens: werk en privé moet je scheiden van elkaar. Natuurlijk: het zijn verschillende gebieden van je leven, maar situaties zoals in het verhaal van Jort maakt iedereen mee: er gebeurt iets in de werk-sfeer waardoor je thuis komt met het gevoel leeg-gegeven te zijn. Of omgekeerd: je privé-leven kent problemen zodat je op je werk komt met het gevoel dat er nu maar even voor jou gezorgd (aan jou gegeven) moet worden. Als er wrijving is op het werk tussen medewerkers, kan het helpen daarover samen (al dan niet met hulp) in gesprek te gaan. Als beiden durven aan zelf-onthulling te doen (te vertellen wat je echt vindt) is de kans aanzienlijk groter dat er rekening kan worden gehouden in het beoordelen van de balans van geven en nemen. De medewerker die vraagt 'Je wist het niet, maar kun je even rekening houden met het feit dat mijn moeder net overleden is?' vraagt met dat 'rekening houden' om een andere kijk op de balans van geven en nemen met hem. De ander kan mét die kennis opnieuw de balans bekijken. Met die kennis wordt het wellicht opeens toch aanvaardbaar (in balans) dat zijn collega nogal kortaf gereageerd had of nogal afwezig lijkt tijdens een vergadering.
Mensen hebben niet een privé-versie en een werk-versie. De mens is 1. En hoe meer de mens 1 mag zijn (in privé en werksituatie) in een open gesprek over geven en nemen, hoe meer samen-leving er mogelijk wordt.
Dit artikel ging over geven en nemen in de werkomgeving. Je merkt dat het regelmatig ook 'oversloeg' naar de privésituatie. Hoe zit het met de balans van geven en ontvangen in jouw werk- (en prive-) situatie?
Geef dit artikel ook aan een ander!
Delen kan heel simpel met de icoontjes hieronder naar Facebook, Twitter, LinkedIN of als link die je bijv. kunt e-mailen.
Wil je updates per e-mail ontvangen als er een nieuwe blog is? Schrijf je dan hieronder in. Let op: de e-mails komen bij sommige mensen in hun map voor ongewenste-mail. Als je de afzender als 'vertrouwd' accepteert gebeurt dat niet weer.