Geven en nemen (1 van 7) - Onmisbaar in relaties - de basis

"Ik doe altijd de was, heb je dat wel door?! En dan nu zeuren dat je sokken kwijt zijn!"

"Pa, ik vind die vaas gewoon niet zo mooi. Waarom word je daar nou boos van?"

"Mam, blijf nou eens zitten. Je hoeft niet altijd alles te doen toch!"

"Ik heb de hele dag zeurende collega's aan de telefoon gehad, kunnen jullie nu even wat aardiger tegen me doen?"

"Ooit al eens de straatkrantverkoper bedankt dat je wat geld aan hem kon geven?"

Wat gebeurt er in relaties? Hoe gaan mensen met elkaar om? Waarom vinden we het 'normaal' dat je bedankt zegt als de tandarts je van kiespijn heeft afgeholpen? Hij krijgt er toch gewoon betaald voor? En hoe komt het dat je voor sommige mensen wel álles zou willen doen, terwijl je bij anderen het gevoel hebt dat ze je leeg zuigen?

Na de serie over je zelf-beeld gaan we nu een stap zetten richting het relationele: wat er tussen mensen gebeurt. In zeven artikelen wil ik je heel praktisch bruikbare leesstof aanbieden over geven en nemen. Waarom? Geven en nemen zijn dé manier in elke relatie om te verbinden (of af te stoten...). In dit artikel wordt de basis behandeld vanuit een stuk theorie vanuit de Contextuele Benadering van de psychiater Nagy. Maar wees niet bang, de theorie wordt verpakt in een verhaal. In mijn boek zal ik veel uitgebreider in gaan op de theorie, maar hier krijg je alvast een inkijkje waarmee de vervolgartikelen interessanter worden.

Wat heb je er aan om hier mee bezig te zijn?

Heel kort: door meer te ontdekken over hoe geven en ontvangen verlopen, helpt het je om je eigen relaties beter te begrijpen en problemen aan te kunnen pakken.

Relaties zijn ondenkbaar zonder dat er wordt gegeven en ontvangen. De psychiater Nagy heeft veel bijgedragen aan het denken over relaties. Hoe kan het nu dat je op enig moment een vriendschap hebt die wel voor het leven lijkt te zijn en een paar jaar later merk je dat jullie uit elkaar zijn gedreven? Of hoe zit het dat je als je boos bent geen zin hebt om iets positiefs voor iemand te doen? En omgekeerd: dat je juist als je boos bent het recht voelt om de ander iets naars aan te doen. In deze artikelenserie gaat het veel over praktijksituaties die je ongetwijfeld makkelijk naar je eigen situatie kunt vertalen.

Geven en nemen: zien en gezien worden

Bij geven en nemen gaat het eigenlijk maar om 1 ding: zien en gezien worden. Relaties tussen mensen worden bepaald door wat er in de relatie gebeurt tussen de ik en de jij. Geven en nemen zijn een taal in die relatie. Door te geven kun je de ander laten merken dat je om hem geeft. En als je iets ontvangt van de ander wat je écht graag wilt ontvangen kun je je heel diep gezien voelen. Om goed te kunnen geven en ontvangen is het belangrijk elkaar te kennen. In het volgende verhaal komt dat al in beeld. Later wordt dat nog verdiept.

Jort komt thuis

Vanuit de eerdere artikelen (over zelf-beeld) ken je Jort, een jongeman die werkt in het familiebedrijf waar zijn vader de leiding heeft. We kijken mee met Jort die na een dag werken thuis komt. In het verhaal geef ik regelmatig een stukje 'theorie' met gekleurde tekst. Als je de tijd hebt is het wellicht leuk om eerst het verhaal te lezen en daarna pas nog een keer met de gekleurde uitleg-tekst over geven en nemen.

Het is net zes uur geweest als Jort de auto voor de garage parkeert. Met een beetje mazzel zijn ze nog net niet aan het eten. Marjo, zijn vrouw, heeft er een hekel aan om alleen met de kleintjes te eten, dus probeert hij op meestal op tijd thuis te zijn. Geven (op tijd thuis proberen te zijn) heeft te maken met de behoefte van de ander. Door dit te geven ziet hij haar behoefte én (niet onbelangrijk) levert het hem credits op als zij ziet dat hij dit voor haar doet.

Hij is nauwelijks uit de auto gestapt of de keukendeur gaat open en Mia (zijn oudste dochter van 5) komt naar hem toe rennen. "Papaaaaa! Je bent er al!" roept ze enthousiast en Jort tilt haar hoog in de lucht. "Hé lieve Mia, heb je een fijne dag gehad?" Geven en nemen is heel vaak immaterieel. Vader en dochter geven beiden aan elkaar door elkaar te zien. "Ja papa" zegt Mia, "en ik heb binnen een verrassing voor je die ik helemaal zelf gekleurd heb." "Ik ben heel benieuwd wat het is meid" antwoordt Jort die doet alsof hij niet doorheeft dat het (weer) een kleurplaat is. Ook dat is geven: hij gunt haar het plezier van de 'verrassing' die hij gaat krijgen.

Als ze de keuken zijn binnengestapt komt Marjo net uit de woonkamer. Ze lijkt wat nerveus valt Jort op. Tijdens een vluchtige hug fluistert Marjo hem in zijn oor "niet schrikken, maar pa is er toch nog". Bijna roept Jort "Wát? Dat hadden we toch anders afgesproken!!" maar hij houdt zich net op tijd in. Ook dat is geven. Marjo neemt hem in vertrouwen; Marjo wil kennelijk anderen besparen te horen wat ze zegt en wil tegelijk Jort voorbereiden op iets onverwachts. Jort houdt zich in, ook al is hij kennelijk onaangenaam verrast. Jort loopt door de woonkamer in. "Hey pa!" komt het quasi spontaan uit zijn mond. "Ha harde werker!" antwoordt zijn schoonvader, "Hoe was het op de zaak? Nog grote vissen binnengehaald vandaag? Ik dacht, die Jort zal wel te druk zijn om thuis te zijn met het eten, dus dan blijf ik gezellig even bij Mia en jullie schatjes eten, maar je bent er al!" Geven kan ook ongepast zijn. Het is maar zeer de vraag of Jort op dit 'geschenk' zat te wachten. Of geeft zijn schoonvader misschien vooral aan zichzelf door te blijven eten? Nog voordat Jort iets kan antwoorden komt Mia de kamer inrennen met een tekening in haar hand. "Kijk papa! Hier is mijn verrassing voor jou. Kijk, ik heb ons allemaal getekend: mama en jou en kleine Bor en ik. En hier heb ik Opa ook getekend, want die is hier heel vaak en dan is hij minder verdrietig dat Oma Loes er niet meer is." Wow... kinderen zijn heel goed in het aanvoelen hoe er gegeven kan worden. Niet alleen geeft ze een tekening, maar ze redt de ongemakkelijke sfeer die ze misschien al aanvoelde (daarover later meer). En ze maakt op haar manier even duidelijk dat Opa er gewoon bij hoort. Wat zou jij zeggen als je Jort zou zijn?

De maaltijd verloopt best gezellig, ondanks dat Bor (bijna 2) de boel af en toe op stelten zet omdat hij zijn bord telkens wegschuift, maar daarna het op een blèren zet dat hij wil eten. Ook daar wordt gegeven en ontvangen tussen ouder en kind, maar daar komen we in een later artikel op terug. Na het eten komen Marjo en Jort elkaar in de keuken even tegen. "Kon dat echt niet anders Mar?" zegt Jort, "dit was de 8e dag op rij dat hij hier eet en we hadden toch gisteren met hem afgesproken dat we een keer als gezin willen eten?" Marjo voelt zich er duidelijk ongemakkelijk bij. "Ja, ik weet het Jort, maar pa en ma hebben toch ook altijd voor ons klaar gestaan? Ik kon het hem gewoon niet weigeren." Hier gebeurt heel veel qua geven en nemen. Marjo lijkt zich verplicht te voelen om iets te geven wat ze eigenlijk niet had willen geven. En bovendien lijkt ze voorrang aan de wensen van haar vader te geven boven de afspraak die gisteren met Jort was gemaakt.

Wat wordt er eigenlijk gegeven en ontvangen?

In bovenstaand verhaalfragment wordt er heel wat gegeven en ontvangen. En lang niet alles werd expliciet genoemd. Zo ging het nog niet over hoe Marjo ook geeft door het eten te koken en er was vast nog veel meer.

Belangrijke eerste opmerking over geven en nemen is dat het zowel materieel als ook immaterieel is. In bovenstaand verhaal zijn een tekening en een maaltijd ongeveer het enige tastbare dat werd gegeven (afgezien van de hug), maar er werd veel meer dan alleen die 'dingen' gegeven. En om dat nog even uit te diepen: bij 'dingen' gaat het vaak niet zozeer om het ding zelf, maar om de betekenis en waarde die de gever of ontvanger er aan geeft. Je kunt het je vast indenken bij bijvoorbeeld halfdode bosjes madeliefjes of nauwelijks van kraswerk onderscheidbare kindertekeningen: het gaat om de betekenis die men er aan geeft.

Geven en nemen liggen vaak veel complexer dan je bij eerste aanblik ziet. Wat te denken van de man die een fles wijn geeft aan een jarige ("die móet je vanavond even proberen!") om er vervolgens tijdens de avond het grootste deel zelf van op te drinken. Of de vrouw die tijdens een familieweekend telkens als eerste opstaat als er wat moet worden gedaan, maar op de terugweg tegen haar man klaagt dat "zij télkens er alleen voor stond en de rest kennelijk te lui was."

Bij het bekijken van geven en ontvangen helpt het meestal om te kijken door de bril van zien en gezien worden. Zowel geven als ontvangen zijn middelen om te zien en gezien te worden. De vrouw die klaagde na het familieweekend heeft wellicht behoefte om gezien te worden. Haar 'geven' door te helpen was wellicht een schreeuw: 'ziet iemand mij eigenlijk wel?'

Hoezo 'balans' van geven en nemen?

Stel dat je twee kennissen hebt. De ene (Jan) heeft al minstens 10 keer z'n auto aan je uitgeleend zonder dat je iets hoefde te betalen. De ander (André) vraagt zelfs als je op zaterdag met hem meerijdt in zijn leaseauto naar de sportclub al een vergoeding en toen je laatst vroeg of je zijn heggenschaar mocht lenen wilde hij dat niet want dan zou die slijten.

Dan vraagt Jan of je hem een zaterdag komt helpen met tegels uit de tuin halen. En of je je eigen kruiwagen meeneemt. Je helpt hem. Tijdens het werk rijdt Jan de band van de kruiwagen lek. Aan het einde van de dag vraagt hij 'wil je nog een vergoeding voor de kruiwagen?' Wat antwoord je? Een week later vraagt André of je hem in zijn tuin komt helpen en of je je kruiwagen meeneemt. André laadt teveel stenen in de kruiwagen waardoor de as krom wordt. Wat doe je?

In elke relatie is er een balans van geven en nemen

In elke relatie wordt het geven en ontvangen vergeleken met elkaar. Dat gebeurt vaak onbewust, maar het speelt altijd een rol. Er wordt gesproken over de balans van geven en nemen. Het gaat niet om een weegschaal die een absoluut getal geeft, maar om een balans waar aan twee kanten iets wordt vergeleken. Een paar eigenschappen van die balans van geven en nemen:

1. Er hoeft niet hetzelfde op te liggen aan beide kanten. Een man kan bijvoorbeeld veel geven aan zijn vrouw die in een rolstoel moet worden geduwd. De vrouw geeft hem erkenning (dankbaarheid). Beiden zien elkaar, ook al is wat er wordt gegeven en ontvangen totaal verschillend. Denk je maar eens in wat er gebeurt als de man na een wandeling moe is en de vrouw zegt 'Ja, niets aan te doen. We zijn getrouwd en dan hoort dit er bij.'

2. De waarde van wat wordt gegeven/ontvangen wordt door elke persoon zelf ingeschat en kan ook verschillen tussen gever en ontvanger. In het verhaal van Jort geeft zijn schoonvader aan hem door te willen blijven eten. Jort zelf ervaart dat juist niet als een geschenk, maar als een opgelegde gift aan de schoonvader... Een ander voorbeeld: een man koopt een bos bloemen voor zijn vrouw. Hij moet er eerder voor van zijn werk, heeft veel fileleed en komt net op tijd bij de bloemenwinkel waar hij het laatste bosje maar koopt, ook al ziet het er niet zo vers uit. Zijn vrouw kent de voorgeschiedenis niet en ziet alleen het voor haar teleurstellende bosje bloemen.

3. In relaties tussen echtgenoten, collega's, vrienden is het belangrijk dat beiden de balans in evenwicht vinden. Kortdurend kan die scheef staan, maar als hij duurzaam 1 kant op helt is dat een bedreiging voor de relatie. Bekijk dat maar eens vanuit zien en gezien worden: als in een relatie de ene zich voortdurend niet gezien voelt en juist wel de ander zich gezien laat voelen, veroorzaakt dat eenzaamheid en ontwrichting van de relatie. Tussen ouders en kinderen hoeft de balans niet in evenwicht te staan, maar daarover gaat het in latere artikelen.

4. In langdurige relaties kan de balans tegen een stootje en is niet direct uit evenwicht als de een een tijdje wat minder kan geven dan normaal. In latere artikelen gaat het hier uitgebreider over wat de rol is van familierelaties op de balans.

Geven is ook ontvangen (en v.v.)

Denk even terug aan het verhaal waarin Mia een tekening aan Jort geeft. Oppervlakkig gezien lijkt het dat Mia geeft, maar als je beter kijkt zie je hoe blij zij is dat ze de tekening mag geven. Haar geven wordt daarmee ook ontvangen en omgekeerd: doordat Jort haar cadeautje wil ontvangen geeft hij direct ook weer aan haar. Opnieuw: vanuit zien en gezien worden is duidelijk dat beiden elkaar zien en hoe waardevol dat voor ze is. Dát is ook het hoofddoel, niet het uitwisselen van een volgekleurd velletje papier.

Verderop in het verhaal vertelde Jorts schoonvader dat hij juist om Jort te helpen daar wilde blijven eten. Hij zei te geven aan Jort (en wellicht denkt hij dat ook oprecht), maar tegelijkertijd is zijn geven voor hemzelf ook weer ontvangen.

Een laatste voorbeeld: in het begin stelde ik de vraag of je wel eens een straatkrantverkoper bedankt had dat hij je de mogelijkheid gaf hem een euro te geven. Dat lijkt misschien een dwaze gedachte, maar denk er eens over na: als je een straatkrant koopt of de man (of vrouw) een zak appels geeft, wat voor gevoel geeft dat jezelf? Bij de meeste mensen een prettig gevoel. Fijn toch! En daar heeft die man aan bijgedragen. Of zou je liever in zijn schoenen staan om daar die zak appels te moeten ontvangen? Ik heb de vraag vaak in groepen gesteld en vrijwel iedereen is liever de gever dan de ontvanger van die zak appels of de euro. Dus als jij als gever eigenlijk meer krijgt dan de ontvanger, is dat toch reden om hem eens te bedanken?...

Tot slot en vooruitblik

Zoals ik al in het begin schreef: geven en nemen is een enorm uitgebreid onderwerp. Onmisbaar in relaties en duizenden keren per dag actueel in ons leven. Laat eens weten wat je denkt na het lezen van dit artikel.

In de vervolgartikelen gaat het telkens over een toepassingsgebied uit het dagelijks leven waar velen zich mee kunnen identificeren. Elk verhaal bevat weer een stukje uitleg, zodat je al lezend de komende tijd mee wordt gezogen in het denken over geven en nemen. Volgende keer gaat het over geven en nemen in de werkomgeving. Het 3e artikel gaat over kopen en verkopen, zowel privé als zakelijk. Daarna gaat het over over gezinnen, families (met een uitstapje naar familiebedrijven) en tot slot 2 artikelen met algemene praktische tips, een terugblik en ruimte voor zaken die de komende weken naar voren komen. In een aantal artikelen zal ik ook een stukje uit mijn eigen leven delen wat ik heb geleerd in geven en ontvangen in de praktijk. In de afgelopen jaren is vanwege mijn spierziekte er erg veel gebeurd qua mogelijkheden van geven, noodzaak om te ontvangen etc. Je feedback en vragen zijn welkom en zullen worden verwerkt!

Heb je nu al vragen? Stel ze, dan wordt er in volgende artikelen rekening mee gehouden. Die artikelen zijn qua structuur al klaar, maar moet ik nog schrijven, dus grijp je kans om te kunnen lezen wat je wilt. Of eigenlijk, in de sfeer van dit artikel, geef je vraag aan mij en ontvang een respons waardoor we (als het goed gaat...) ons beiden gezien kunnen voelen.

Geef dit artikel ook aan een ander!
Delen kan heel simpel met de icoontjes hieronder naar Facebook, Twitter, LinkedIN of als link die je bijv. kunt e-mailen.

Wil je updates per e-mail ontvangen als er een nieuwe blog is? Schrijf je dan hieronder in. Let op: de e-mails komen bij sommige mensen in hun map voor ongewenste-mail. Als je de afzender als 'vertrouwd' accepteert gebeurt dat niet weer.