"Maar je hóudt toch juist van deze bloemen? Waarom is het nu weer niet goed?"
"Ik geef me voor mijn gevoel helemaal leeg aan mijn gezin, maar niemand ziet het."
"Ik zorg op mijn werk voor de planten op alle kamers. Dat deed ik vroeger thuis ook."
"Mam, wanneer mag ik eigenlijk eens een slaapfeestje bij ons thuis?"
"Die vader van 'de kinderen van Ruinerwold' hadden ze moeten opsluiten!"
In de eerste 3 artikelen van deze serie kwamen al heel wat aspecten van geven en nemen aan bod. Mocht je de eerste artikelen nog niet hebben gelezen, dan vind je de lijst met artikelen op de homepage www.tussenIkenJij.nl
In alle relaties speelt de balans van geven en nemen een grote rol. Geen wonder dat dus juist bij gezinnen er veel te zeggen is over dit onderwerp. In dit artikel kan ik onmogelijk alle aspecten bij langs gaan, dan wordt het artikel tientallen keren zo lang. Ik koos er voor je een aantal thema's aan te reiken die de blik op geven en nemen in het gezin hopelijk kan verruimen of opfrissen.
Geven en ontvangen vanaf de 1e dag van je bestaan
Al vanaf het 1e moment van zijn bestaan geeft een kind. En ja: dat is nog ruimschoots voor de bevalling dus. Er ontstaat een prachtige relatie van geven en ontvangen. Het kind geeft door te bestaan, verwachtingen mogelijk te maken etc. Dat lijkt misschien gekunsteld om er zo naar te kijken, maar bedenk: een relatie wordt gekenmerkt door geven en ontvangen. En wie zou ontkennen dat je al een relatie kunt hebben met een kind dat alleen nog maar een kloppend hartje op een echo-schermpje is? De kijkers naar dat echo-schermpje staan aan de andere kant van die relatie: de ouders die ook op vele manieren geven. Voor de een is het stoppen met ongezond leven, voor de ander is het een babykamertje tot in de puntjes verzorgen. Ouders krijgen ook nieuwe mogelijkheden van geven aan elkaar. De man die geeft aan zijn vrouw door voor haar te zorgen tijdens de zwangerschap, de vrouw door haar man mee te nemen in het wonderlijke avontuur van de groei van nieuw leven. En die nieuwe mogelijkheid van geven tussen de ouders is ook al weer iets wat dat nieuwe, nog niet geboren, kindje geeft.
Horizontale en verticale relaties - geven tussen generaties
Misschien vroeg je je al af: moet het dan ook in balans zijn tussen zo'n baby'tje en de ouders? Daar is het volgende belangrijk bij: Nagy (de psychiater die hier veel over heeft geschreven) beschrijft horizontale en verticale relaties. Horizontaal wil zeggen: tussen mensen in dezelfde generatie (in een stamboom/genogram) of mensen die op gelijk niveau staan zoals volwassene tegenover volwassene. Verticaal is: tussen mensen uit verschillende generaties uit de stamboom. Bijvoorbeeld ouder en kind. De vuistregel is dat in horizontale relaties de balans in evenwicht moet zijn om de relatie duurzaam te houden, terwijl dat bij verticale relaties niet het geval is. Ouders geven (zeker in de jonge jaren) veel meer aan het kind dan het kind ooit terug kan of hoeft te geven. Vooral dat laatste is belangrijk: als je namelijk zou stellen dat een kind verschuldigd is naar de ouders net zoveel te geven als de ouder aan het kind gaf, dan kan dat een kind in een onmogelijke schuldpositie brengen. Terwijl het kind juist op latere leeftijd zélf weer ouder moet kunnen worden die heel veel geeft aan zijn kind. Nu volgt iets wat je misschien een paar keer moet lezen: het overschot dat het kind heeft ontvangen op jonge leeftijd is de voorraad waaruit het kind kan putten om te kunnen geven als hij zelf ouder wordt van een kind. Bedenk eens hoe ernstig verstorend het in de lijn van generaties is als een kind juist niet veel heeft ontvangen? Of als een kind juist veel heeft moeten geven aan de vorige generaties. Er kan dan stagnatie ontstaan om zelf een gevende ouder te kunnen worden.
Het geven van een kind
In een eerder artikel in deze serie ging het over Mia, het dochtertje van Jort dat naar hem toe kwam rennen met een tekening. Waarom doet ze dat? Ze krijgt er geen hap meer eten door, ze is niet bijna jarig en er was ook niet iets goed te maken. Meer algemeen: waarom geven kinderen aan ouders? Hoe komt het dat je het normaal vindt dat een kleuter op school iets maakt voor zijn ouders? Of dat het puberende kind na een uit de hand gelopen experiment met drank weer probeert iets te herstellen met de ouder. Om dat laatste voorbeeld toe te lichten: denk aan een jongere die tot ergernis van zijn ouders dronken thuis is gekomen uit een feestje. De volgende ochtend komt hij zijn excuses aanbieden aan zijn ouders en voelt zich schuldig omdat zijn ouders juist hadden meegeholpen door hem naar het feestje te brengen met de auto. De rest van de dag is hij voorkomend en probeert op allerlei manieren zijn beste beentje voor te zetten.
Dit heeft allemaal te maken met verbondenheid. Nagy stelt: de mens is van nature een gevend wezen.
De mens is van nature een gevend wezen
Juist dat we in staat zijn om iets te geven aan anderen, maakt ons mens. En dat geven doen we om verbonden te zijn in een relatie. Júist ouders hebben hier een existentiële en unieke plek in. Voor de meeste kinderen is de relatie tussen ouder en kind de eerste relatie waarin ze leren wat zien en gezien worden is. Doordat ze zeggen 'mamaaaa!' en doordat mama hen ziet, zijn ze niet alleen.
Dat zag je ook in het (gezellig ogende) tafereeltje met de kleine Mia die een tekening aan haar papa geeft. Geheel onbewust (daar gaan we bij een 5 -jarig kind maar van uit) vervult het kind voor zichzelf een diepe behoefte aan verbondenheid door haar papa iets te geven en door hem gezien te worden.
Waarom zou het kind die tekening niet aan de buurman geven als die veel vaker in de buurt is? Dat heeft te maken met de ook in het vorige artikel al even kort genoemde loyaliteit. Een kind is altijd loyaal aan de eigen ouders. Dat betekent dat bij keuzes de ouders voorrang krijgen. Tegelijkertijd: loyaliteit is een uitgebreid onderwerp waar we later nog op terugkomen. Soms zijn er blokkades waardoor het kind juist niet 'normaal' kan geven en ontvangen met de eigen ouders. Als basisregel geldt wel dat de relatie met de eigen ouders altijd centraal blijft staan, ook als je dat oppervlakkig kijkend niet meer goed kunt zien.
Kinderen geven op hun manier in het gezin om zichtbaar te worden. Dat is ook een van de redenen waarom kinderen uit een en hetzelfde gezin heel verschillend gedrag kunnen laten zien. De oudste kan bijvoorbeeld geven door veel verantwoordelijkheidsbesef te laten zien, terwijl de tweede op die manier niet meer goed zichtbaar kan worden, dus bijvoorbeeld zichtbaar wordt door te geven door het doen van 'ontdekkingen', waarvoor risico's worden genomen die het oudste kind nog niet durfde te nemen. Andere manieren van geven zijn: rebels gedrag tonen of teruggetrokken zijn. Het kind dat af en toe gemist wordt 'waar is ze toch?' wordt op dat moment gezien na de daad van het zich afzonderen. En zo zijn er vele manieren waarop een kind geeft om zichtbaar te worden. Een wil ik nog wel noemen omdat die ongetwijfeld herkenbaar is: 'de clown.' Kinderen die ogenschijnlijk heel grappig en nadrukkelijk overkomen kunnen dat hebben ontwikkeld om op die manier zichtbaar te worden in hun gezin. Het mag dan grappig en vaak prettig overkomen, de reden waarom het nodig is, is vaak minder grappig.
Je merkt vast: geven en ontvangen kan heel complex verlopen. Het verdient wel om grondig bekeken te worden omdat het kinderen kan belemmeren om vrij te staan in relaties. Dat is tot slot van deze paragraaf een belangrijk gegeven: de manier van geven van een kind is op latere leeftijd vaak nog te zien. Het geven is als het ware een blauwdruk voor het omgaan met relaties geworden. De vrouw die zich in haar jeugd vooral verbonden met anderen voelde door grote verantwoordelijkheid te laten zien, kan in haar huwelijk en ook in haar werkomgeving (!) hetzelfde patroon laten zien. Als het voor haar vroeger een gevoel van veiligheid gaf door bovenmatig veel zorg te geven, kan het bij haar een alarmerend gevoel geven als op latere leeftijd anderen haar die zorgmogelijkheid ontnemen. Het klinkt zo prettig als iemand tegen haar zegt: 'jij organiseert altijd al de personeelsfeestjes joh. Ik doe het deze keer wel,' maar wellicht begrijp je op grond van wat hiervoor gezegd is dat in plaats van een 'dankjewel' deze gever juist weerstand van haar ontvangt.
Samengevat: het geven van een kind is niet maar een kwestie van 'fatsoen' of 'aangeleerd gedrag'. Het gaat om existentiële processen die levenslang een rol spelen.
Ongezien geven: daar raakt je tankje van leeg...
Deze week plaatste ik een (verzonnen) app-gesprekje van het gezin van den Toorenburg op diverse social media. Mocht je het nog willen zien, dan vind je het filmpje hier. Het geeft een voorbeeld hoe er in een gezin veel ongezien geven kan zijn. De moeder die van alles opruimt en voor haar gevoel (haast) over haar grenzen gaat, wordt in haar geven niet gezien. Als haar geven niet gezien wordt, wordt zij zelf op dat moment niet gezien. Niet in haar (liefdevolle) zorg, niet in haar wellicht soms buitengewone verdraagzaamheid, flexibiliteit etc. Dat is niet iets om je direct zorgen over te maken, mits het maar niet structureel gebeurt. Denk je eens in wat er gebeurt als niemand ziet wat jij vandaag hebt gedaan. Niet alleen de gewone dingen die je elke dag hoort te doen, maar ook de bijzondere dingen. Niemand ziet het en niemand zegt 'wat fijn', 'gaaf dat je er was' of 'dankjewel.' In het artikel over de effecten van corona op ons zelfbeeld en het artikel over de effecten van corona op korte lontjes kwam al in beeld hoe dat niet-geziene-geven zorgt voor het risico van ontstaan van conflicten. Belangrijker nog: als iemands geven niet gezien wordt neemt de bereidheid om te geven af.
Dat leegraken van het tankje gaat niet volgens vaste regels. Er zijn ouders die zonder problemen levenslang de troep van hun kinderen van de trap opruimen. Het heeft voor hen nauwelijks betekenis. Er zijn ook ouders voor wie dat veel meer inspanning kost. Bijvoorbeeld omdat het bij hen botst met een waarde in hun gezin: ze willen kinderen verantwoordelijkheid voor eigen handelen bijbrengen en voor hen hoort daarbij: leer je eigen spullen op te ruimen. Het geven van een ouder door bijvoorbeeld na tig keer spullen van de trap te hebben opgeruimd, het kind er een keer bij te roepen en het samen te doen, kan door het kind worden beantwoord door terug te geven. Bijvoorbeeld door 'dankjewel' te zeggen, maar misschien nog wel waardevoller: door te laten zien dat het iets leert van deze opvoedactie. Als het kind zou zeggen "wat fijn voor je dat ik samen met je de troep wil opruimen" is de kans groot dat het voor de ouder juist als miskenning voelt. Of als het kind na afloop zucht: "zo, ik heb jou geholpen. Kun je me nu naar sport brengen? Ik ben te moe om te fietsen" is het best denkbaar dat dat voor de ouder als miskenning voelt voor al die keren dat zij zelf de troep opruimde.
Zo iets ogenschijnlijk kleins als 'je spullen van de trap meenemen' heeft dus al allerlei aspecten van geven en nemen in zich. Bedenk eens hoeveel van zulke 'transacties' er plaats vinden in een gezin. Gelukkig gaat heel veel 'automatisch' goed. Maar juist als er heftige gevoelens komen (je voelt je ergens heel boos, verdrietig of blij over) kan het heel helpend zijn om te kijken hoe het zit met het geven en ontvangen bij datgene waarover je die emoties voelt. Een voorbeeld: je hebt eten gekookt. Na afloop van het eten voel je je geïrriteerd als je dochter vraagt: "mam, gaan we volgende week weer eens vlees eten?" Met zo'n vraag lijkt niet zoveel mis te zijn. Maar stel dat je die middag ondanks allerlei drukte veel moeite en tijd in het eten hebt gestopt en duurdere ingrediënten hebt gekocht om de kinderen wat tegemoet te komen in hun weerstand tegen vegetarisch eten. Je hebt dan van alles gegeven. Als vervolgens niemand iets positiefs over het eten zegt en je kinderen onderling nog wat grapjes over vegetarisch eten maken, dan kan het dat je niet geziene geven je irritatie voedt als je dochter vraagt of je weer eens vlees gaat eten. Toch is de vraag van je dochter niet per definitie verkeerd of miskennend bedoeld. Het is best mogelijk dat ze je geven domweg niet eens konden zien. Wat helpt (en daar gaan we het later nog uitgebreid over hebben in nieuwe artikelen) is om op dat moment aan zelfonthulling te doen: je vertelt wat er in jouw hoofd speelt. Dat maakt het mogelijk voor de anderen alsnog jou te zien (je erkenning te geven) en in de meeste gevallen lucht het je meestal zodanig op dat je haar vraag zonder allerlei bijbetekenissen kunt horen.
Zelfonthulling (vertellen wat er in je gedachten zich afspeelt) kan helpen om een verstoorde balans van geven en nemen te herstellen.
Passend geven
Denk eens aan deze situatie: een echtpaar is gescheiden. De kinderen wonen bij hun moeder en er is geen contact meer met hun vader. Hun moeder begint een nieuwe relatie met een man. De oudste zoon van 16 heeft daar erg veel moeite mee en laat duidelijk merken dat hij niet welkom is. Als hij jarig is krijgt hij van de nieuwe vriend van moeder een drone van een paar honderd euro. Iets wat hij al lang op zijn verlanglijst had staan en zelf voor aan het sparen was. Hoe hartelijk ook bedoeld, het pakt verkeerd uit. De jongen geeft de drone terug, roept tegen zijn moeder: "ik wil mijn echte papa terug!" en rent naar zijn kamer. Het geven van de nieuwe vriend was goed bedoeld en het cadeau was op basis van de interesse van de jongen, maar toch werd dit geven niet geaccepteerd. Deze jongen heeft iets heel anders nodig om gezien te worden.
Dit voorbeeld was natuurlijk nogal zwart wit. Maar ongepast geven komt in allerlei vormen voor in het gewone leven. Het meisje dat naar haar moeder rent om iets leuks te vertellen, maar moeder heeft geen tijd. Het kleine jongetje dat zijn vader denkt te helpen door de enveloppen van de post alvast open te maken, maar beteuterd ontdekt dat zijn papa er juist boos van wordt. De vader die bioscoopkaartjes koopt om als verrassing met het gezin uit te gaan, maar thuisgekomen ontdekt dat 3 van de 4 gezinsleden de film al gezien hebben. De vrouw die haar schoonouders een boek over kunst geeft, maar een jaar later ziet dat het nog met plastic er om in de kast staat. Al die voorbeelden gaan er over dat er iemand geeft, maar dat het geven niet past bij de ontvanger qua tijd, inhoud, soort, hoeveelheid etc. Simpeler benaderd: als je iets wilt geven wat de ander écht wil en kan ontvangen, moet je de ander goed zien en moet die zich laten zien. De vrouw die nog nooit tegen haar man heeft gezegd dat ze witte rozen niet mooi vindt om te krijgen, kan elke keer doen alsof ze blij is met zo'n boeket, maar ontvangt niet écht. En hij ziet niet hoe zij juist aan hem geeft door hem wel te bedanken voor het boeket.
Om geven en ontvangen goed te laten verlopen is inzet van de gever én de ontvanger nodig.
Passend geven is niet eenvoudig. Het vraagt iets van de gever (goed kijken) en van de ontvanger (jezelf laten zien). In een duurzame relatie is het ook niet vreemd als er regelmatig toch niet-passend geven voorkomt. Een man kan zijn vrouw nog zo goed kennen, maar als hij enthousiast binnenstormt om haar te omhelzen terwijl zij juist net haar arm gekneusd heeft geeft hij niet passend. Toch hoeft niet-passend geven niet tot verwijdering te leiden. Als er veel credits zijn opgebouwd in de relatie kan een ontvanger die iets krijgt wat niet gepast is de gever toch erkenning geven. Het ging immers niet om de transactie van iets materieels (bloemen, boeken, bonbons etc. etc.), maar het gaat om het zien en gezien worden. Als iemand mij een doos aardbeien geeft (ik ben allergisch voor aardbeien, dus vanaf nu kun je niet meer zeggen dat je dat niet wist...) kan ik die persoon nog steeds bedanken voor het feit dat hij dat geeft: "superleuk dat je iets meeneemt, ik ga ze zelf niet eten want ik ben allergisch, maar anderen in huis vinden ze heerlijk, dus dankjewel!" Als echter diezelfde persoon 2 weken later weer een doos aardbeien meeneemt, voel ik me niet gezien. Als de relatie open en eerlijk is, kan ik dat maar beter zeggen.
Een van mijn Vlaamse docenten maakte ooit de grap dat we als Nederlanders bij 'passend geven' vanwege onze zuinigheid vaak denken aan 'gepast geven': precies genoeg en vooral niet te veel... Maar passend geven gaat dus veel dieper dan een afgemeten hoeveelheid. Als geven en ontvangen dé taal is waarmee relaties kunnen bestaan, is het enorm van belang dat het geven passend is voor de ander. Juist in passend geven kun je de ander laten zien hoe goed je hem/haar kent. En juist voor passend geven kun je enorm veel dankbaarheid en erkenning (gezien worden als gever) ontvangen. Zo wordt je als gever ook weer ontvanger.
Tot slot 1: "De kinderen van Ruinerwold"
Misschien heb je de documentaire gezien (of het nieuws gehoord) over de kinderen uit Ruinerwold gezien (hier te vinden). Een indrukwekkend, aangrijpend en ook wel bizar verhaal over een gezin waar decennia lang ongelofelijke geheimen werden bewaard. Ik vind de documentaire met name indrukwekkend omdat er zoveel in te zien is over hoe er gegeven en ontvangen wordt, welke kracht loyaliteit heeft etc. Mocht je de documentaire nog bekijken, kijk eens hoe er wordt gezorgd door de documentairemaakster en de volwassen kinderen voor elkaar door het geven en ontvangen. Zo is de documentairemaakster heel meelevend op de moeilijke momenten en zorgen de kinderen op heel veel kleine praktische manieren voor elkaar. Er gebeurt ook in de documentaire zelf heel veel wat de relaties laat zien in het gezin. Dit zijn maar niet 4 mensen die een heftige familiegeschiedenis delen, maar op allerlei manieren zie je hun huidige relaties in geven en ontvangen. Geven en ontvangen is (gelukkig) zoveel meer dan alleen maar iets materieels van de een naar de ander verplaatsen. Het is een krachtige manier om mensen te zien, zelf gezien te worden en anderen de kans te geven zich gezien te laten voelen. Het ene moment gaat het om iets simpels als "moet je nog een stukje pizza meeëten," en even later gaat het er om dat het ene kind tegen het andere zegt dat hun jongere broer er goed aan heeft gedaan naar de politie te stappen. Dát is wat erkenning kan doen: de ander laten merken dat die er niet alleen voor staat. Dat laatste hebben de kinderen ook gemerkt door de crowdfunding die gestart is voor dit gezin. De reactie was niet "leuk, lekker veel geld om dingen te kopen", maar: "Hartverwarmend, dit voelt als een erkenning vanuit de maatschappij."
Tot slot 2: en als dit artikel nou ongepast is?...
Nog meer dan bij het vorige artikel over geven en nemen in de werkomgeving (waarbij sommige lezers ook geen werk hebben, niet meer kunnen werken etc.) realiseerde ik mij bij het schrijven van dit artikel dat er ook lezers zijn voor wie de voorbeelden misschien heel pijnlijk zijn. Als je geen gezin hebt; als je gezin uiteen is gevallen; als je heel erg graag had willen geven aan een kind, maar er geen kind kwam... en er is nog zoveel meer (vaak niet gezien) verdriet als het gaat over de meest nabije relaties die een mens heeft vanaf het begin: het gezin. Ik hoop dat je het toch kon lezen. Iedereen is kind en iedereen heeft relaties. Geven en ontvangen is jou vast zeer bekend, wellicht vooral ook vanuit de pijn die het geeft als je juist níet gezien werd door anderen die je niets gaven wat je nodig had of juist gaven wat je zeker niet wilde hebben. Ik hoop dat dit artikel je toch een steuntje in de rug kan bieden om in vertrouwde relaties daar (nog) eens over te spreken. Juist het delen van tekorten met anderen geeft nieuwe mogelijkheden voor geven en ontvangen waar relaties niet zonder kunnen.
Hoe zit het bij jou met geven en ontvangen in jouw gezin en jouw nabije relaties?
Volgende keer gaan we verder met geven en ontvangen en stappen we buiten het gezin in de familiesfeer. Tot dan! O, en trouwens: als je dit artikel je tijd waard vond, deel het dan met anderen, zodat zij er ook hun voordeel mee kunnen doen.
Geef dit artikel ook aan een ander!
Delen kan heel simpel met de icoontjes hieronder naar Facebook, Twitter, LinkedIN of als link die je bijv. kunt e-mailen.
Wil je updates per e-mail ontvangen als er een nieuwe blog is? Schrijf je dan hieronder in. Let op: de e-mails komen bij sommige mensen in hun map voor ongewenste-mail. Als je de afzender als 'vertrouwd' accepteert gebeurt dat niet weer.