Geven en nemen (5 van 7) - hoe gaat dat in je familie?

"Laat mij de koffie maar inschenken ma!" zegt Els. Zonder verder af te wachten staat ze op en loopt naar de keuken. Haar schoonzus Marjan kijkt verbaasd, maar gaat maar weer zitten.

Een onschuldig tafereeltje op een verjaardagsfeestje? Of gebeurt er onder de waterlijn veel meer? Snap jij waarom Marjan aan het einde van het verjaardagsfeestje geen woord tegen Els zegt als die afscheid neemt?

In dit artikel gaat het over geven en ontvangen in families, zoals de familie van Els en Marjan, over wie we hieronder verder lezen. Geven en nemen zijn dé taal om relaties vorm te geven. Als het in balans is en er in vrijheid gegeven én ontvangen kan worden is zowel geven als ontvangen een enorm cadeau waardoor je kan genieten van wat de mens zo uniek maakt: relaties!

Hoe wordt er gegeven/ontvangen in families?

Er is zóveel over families te zeggen, dat ik het lastig vond om te kiezen wat ik wel en vooral niet zou schrijven. Bij het schrijven heb ik hele stukken weggegooid om me uiteindelijk te focussen op de kern: geven en ontvangen. Daar gaat het over in de artikelenreeks. En deze keer wordt het toegepast op families. Want in families gebeurt heel veel qua geven en ontvangen. Door de langdurigheid van relaties, bloedbanden, familiehistorie, generaties, nieuwe relaties (met weer hun eigen karakteristieken) etc. kan er flinke onbalans ontstaan tussen geven en nemen. Hóe er wordt gegeven is zeer divers. Ik noem een paar voorbeelden om zelf even op te kauwen. Probeer eens te kijken wie er wat aan wie geeft in deze voorbeelden:

1. Een stel met jonge kinderen besluit om samen met haar ouders op vakantie te gaan om te proberen de relaties te verbeteren.

2. Alhoewel ze graag zouden verhuizen, blijft een jong stel toch vlak bij haar ouders wonen.

3. Een aantal jonge volwassenen die hun vader en hun jongere broertjes/zusjes hebben verlaten besluiten niets te vertellen over het misbruik door hun vader. (Je herkent dit wellicht uit de documentaire 'de kinderen van Ruinerwold').

4. De 4 dochters van een echtpaar organiseren een verrassingsfeest op de trouwdag van hun ouders. Ze zijn er bijna een week mee bezig. Hun mannen zorgen tijdens de voorbereiding voor de kinderen.

5. Een vrouw zegt tegen haar man: "mijn ouders komen deze zondag, laten we maar met z'n allen naar de kerk gaan deze keer."

6. Om te voorkomen dat haar schoonzus en haar moeder (die vaak conflicten hebben) tegelijk in de keuken moeten werken, zegt een vrouw: "Ma, jij hebt al zoveel gedaan! Laat mij maar even in de keuken bezig gaan."

7. Een man besluit, ondanks zijn desinteresse in koeien (en tegen de wens van zijn vrouw in) het melkveebedrijf van zijn vader over te nemen (in het volgende artikel zal het uitgebreid gaan over geven en nemen in familiebedrijven).

8. Een vrouw zegt tegen haar man: "wil je alsjeblieft andere schoenen aantrekken? Mijn moeder komt zo en ze heeft zo'n hekel aan sportschoenen onder een nette broek."

9. Opa en oma gaan eerder weg van de verjaardag van hun kleinkind omdat ze hun schoondochter er zo moe vinden uitzien.

10. Een vrouw zegt: "Ik ga wel alleen naar mijn ouders, wil jij op de kinderen passen?"

11. Een man vindt het vervelend om qua auto een dagje te ruilen met zijn vrouw omdat zijn vader zich negatief over haar kleine autootje heeft uitgelaten (zie het verhaal van Jort waarin te lezen was hoe het met de balans van geven en nemen zat in de relatie met zijn vrouw en met zijn vader).

Geven en nemen zijn een prachtige en krachtige taal om relaties vorm te geven. Ook al gaat het in dit artikel vaak over zaken die mis gaan in relaties, hou in gedachten dat relaties juist van levensbelang zijn én mensen een diep gelukkig gevoel van verbondenheid kunnen geven.

Bovenstaande voorbeelden zijn niet persé goed of fout. Dat bepalen vooral de betrokkenen in het geven en ontvangen. Neem bijvoorbeeld het jonge stel dat besluit vlak bij haar ouders te blijven wonen ondanks dat ze liever zouden verhuizen. Het kan een keuze in vrijheid zijn waar ze beiden van harte achter staan om het zo te doen. Bijvoorbeeld om wat makkelijker zorg te kunnen verlenen aan de ouder wordende ouders. Het kan ook een keuze vanuit onvrijheid zijn, waarbij de dochter haar ouders niet durft teleur te stellen en de man na wat aanvankelijke weerstand het conflict met zijn vrouw uit de weg gaat vanuit het idee dat 'zijn tijd nog wel komt.'

De kern is dat geven en ontvangen op vele manieren plaatsvinden. Soms wordt er iets materieels gegeven, maar vaak is het (ook) immaterieel. Binnen families spelen allerlei invloedrijke factoren een rol: andere relaties, loyaliteit, ongepast en ongezien geven. Dat zijn de thema's waar we in dit artikel op inzoomen.

Allerlei relaties beïnvloeden de balans

In de eerdere artikelen van deze serie ging het vooral over geven en nemen tussen 2 personen. We bespraken al wel dat een ketting van balansen kan ontstaan doordat mensen iets doorgeven wat ze zelf hebben ontvangen. Een nog niet genoemd aspect is dat de balans ook wordt beïnvloed door andere mensen. Dat is ook niet verwonderlijk, als je bedenkt dat het ten diepste gaat om zien en gezien worden. Stel je eens de situatie voor van een verjaardagsfeestje waar diverse (volwassen) kinderen op bezoek zijn bij hun ouders.

Op enig moment komt hun oudste zoon Ton binnen met zijn vrouw Marjan. Moeder informeert wat ze willen drinken en de net binnengekomen schoondochter Marjan staat op en biedt aan om te helpen. Terwijl moeder tot dat moment in haar eentje alle drankjes en gebak heeft geregeld, staat nu opeens haar dochter Els op, zegt: 'laat mij het maar doen ma' en loopt naar de keuken. Haar schoonzus Marjan is verbaasd en gaat maar weer zitten.

Aan wie geeft Els op dat moment? En aan wie geeft Marjan op het moment van haar aanbod om te helpen en op het moment dat ze maar weer gaat zitten? We kijken naar de situatie van Els: er zijn allerlei scenario's denkbaar. Ik noem er een paar, maar je kunt er vast nog andere bedenken:

1. Els weet dat Marjan net een vermoeiende reis achter de rug heeft en wil haar op deze manier helpen. Of Marjan dat zelf ook echt wil en of het geven gepast is, is daarmee nog wel de vraag.

2. Els heeft Marjan nooit geaccepteerd als schoonzus. Ze kan het niet verdragen als die opeens zo hulpvaardig wordt terwijl zij zelf nog niets gedaan heeft. Om Marjan die kans te ontnemen schiet Els te hulp en gaat zonder af te wachten of de anderen dat akkoord vinden aan de slag. Ze lijkt niet bereid Marjan de vrijheid te geven om te kiezen of ze het zelf wil doen of niet.

3. Els ziet Marjan haar aanbod om zelf even met de koffie te helpen als kritiek op zichzelf. Door Marjan haar aanbod kan haar moeder opeens gaan denken: "waarom zit Els eigenlijk de hele avond maar op de bank?" Dat triggert haar om te hulp te schieten waarmee ze voor haar gevoel alsnog aan haar moeder gaat geven. Dat ze daarbij Marjan overrulet blijft buiten beeld.

4. Els wil iets doen voor haar broer Ton. Ton heeft haar namelijk de afgelopen jaren geholpen toen ze financieel bijna aan de grond zat na een scheiding. Ze wil zo graag iets terug doen, dat ze elke kans (ook deze avond) aangrijpt om iets voor hem te doen. Dat ze daarmee Marjan haar geven afpakt is bijzaak voor haar.

Zoals gezegd: je kunt zelf vast meer scenario's bedenken. Wellicht ken je zelfs soortgelijke situaties uit je eigen verleden. Wat er gebeurt op zo'n moment kan heel gecompliceerd zijn en kan zich razendsnel afspelen. Als je in zo'n situatie zit kan het helpen om door de bril van zien en gezien worden te kijken én je daarbij de vraag te stellen: ben ik zelf vrij om te geven of te ontvangen?

Ben jij zelf vrij in je relaties om te geven en te ontvangen?

Voor Marjan is dat wellicht best ingewikkeld op dat moment. Haar aanbod om te helpen wordt overruled door haar schoonzus. Haar motief om bij binnenkomst direct haar eigen koffie in te gaan schenken kennen we niet. Als zij bijvoorbeeld zich nooit op haar gemak heeft gevoeld bij de schoonfamilie en daarom maar haar eigen koffie wil gaan inschenken, is het voor haar wellicht fijn om te merken dat Els haar direct te hulp schiet. Maar als ze juist het gevoel heeft van geen betekenis te kunnen zijn in deze familie, voelt het voor haar opnieuw als 'opzij gezet worden' als Els haar passeert.

Duizelt het je al een beetje?... De kern is dat in de waardering van het geven en ontvangen (dus hoe je het beoordeelt) er altijd invloed is van heel veel factoren. Iemand kan ten diepste alleen zelf aangeven hoe hij zijn geven bedoelt en hoe hij iets ervaart dat hij krijgt. De relaties met anderen spelen daar een grote rol bij. Verderop in het artikel leg ik uit hoe 'zelfonthulling' je kan helpen om het minder ingewikkeld te maken.

Maar wat maakt een familie nu anders dan elke andere groep mensen? Immers: ook in andere groepen personen worden balansen van geven en nemen bepaald door de relaties met anderen. Bij families is dit echter complexer door o.a. deze factoren:

• Een deel van de relaties is onverbrekelijk (door een bloedband).

• De aangetrouwde familieleden hebben allemaal hun eigen dynamiek die ze inbrengen (zie voor een interessant voorbeeld de film 'de beentjes van Sint Hildegard' waarover hieronder iets meer wordt verteld).

• Er is vaak sprake van diverse generaties, waarbij balansen niet in evenwicht zijn of hoeven te zijn.

• Loyaliteiten kunnen een grote rol spelen (die worden hieronder uitgewerkt).

Juist als je er zicht op krijgt dat anderen invloed hebben op hoe jij iets ervaart qua geven en ontvangen, kun je er over in gesprek gaan. Die 'zelfonthulling' (je onthult je 'zelf') kan helpen om ongezien geven en ongepast geven te voorkomen. Als jij je al een middag ergert aan de drukke kinderen van je broer en denkt dat het te veel zal zijn voor je ouders, kun je dat ook gewoon aan de ouders vragen in plaats van alleen maar hard je best te doen om de kinderen wat rustiger te krijgen. Misschien dat je ouders het heel anders beleven, wat jou natuurlijk nog steeds het recht geeft om het zélf hinderlijk te blijven vinden en er evt. iets over te zeggen tegen je broer.

Geven en nemen in loyaliteit

Zoals in elke relatie kun je ook in families bij de ander 'krediet' (credits) opbouwen door te geven. Het interessante aan families is dat er zowel relaties mét als zonder bloedbanden zijn. Met die bloedband is er iets bijzonders aan de hand. Door die 'existentiële' band is er de bereidheid om te geven ook als de ander niet geeft. Dat lijkt tegenstrijdig, want als beiden altijd bereid zijn om te geven, dan wordt er toch altijd gegeven? Een voorbeeld maakt duidelijk hoe de bereidheid om te geven aanwezig blijft, óók als de ander niets terug geeft. Stel dat een moeder van volwassen kinderen psychische problemen heeft. Regelmatig moet ze worden opgenomen in een kliniek en als ze thuis is, is ze vooral met zichzelf bezig, drinkt (vaak) te veel en laat haar huis vervuilen. Hoe kan het dat haar zoon en dochter toch bereid blijven voor haar te zorgen? Zij geven aan haar door haar te blijven bezoeken, regelmatig het huis op te ruimen, een hele reeks afkickklinieken te bellen etc. Wat krijgen ze terug? Hun moeder geeft niet zichtbaar of merkbaar iets aan hen, behalve dat ze 'bestaat'. Toch willen ze blijven geven, hoe zwaar het hen ook valt. En dan komt het bijzondere: door haar bestaan geeft hun moeder aan hen. Haar kinderen geven veel aan haar, maar zij geeft hen die mogelijkheid. Je zou kunnen zeggen dat haar bestaan vooral getekend wordt door 'hulpbehoevend te zijn en anderen te laten geven.'

Als je het zo bekijkt, is het interessant om eens te kijken welke patronen er in háár leven te herkennen zijn. Stel dat zij als klein meisje een moeder had die vooral gelukkig werd als ze heel veel kon geven aan haar kinderen. Het kleine meisje van toen leerde (grotendeels onbewust): mijn moeder is gelukkig als ik zorg nodig heb. Nu zij ouder is geworden en zelf moeder is geworden zijn de rollen naar háár kinderen toe omgedraaid. Zij is degene die juist zorg nodig heeft en haar kinderen zijn gewend zichtbaar te worden door bovenmatig veel zorg te verlenen. Zonder ingrijpen kan de geschiedenis zich herhalen als die kinderen zelf weer kinderen krijgen. Dat doorschuiven van een balans van de ene naar de volgende generatie wordt roulerende rekening genoemd.

In relaties met een bloedband is geven en nemen ingewikkelder omdat er in de basis al een verbinding ligt die men nooit kan kwijt raken. De ouders die bereid zijn tientallen jaren de financiële problemen van hun inmiddels ruimschoots volwassen zoon op te lossen, doen dat op basis van die (existentiële) bloedband. De balans kan door die bloedband behoorlijk scheef staan terwijl de relatie wel door gaat. Men blijft loyaal, wat er ook gebeurt. Dat kan tot ernstige gevolgen leiden als bijvoorbeeld een meisje onder druk van haar moeder zwijgt over het misbruik door haar broer. Er wordt dan van haar gevraagd enorm veel te geven aan het gezin op basis van die bloedband.

Als er géén bloedband is tussen familieleden is de hierboven genoemde invloed op de balans van geven en nemen normaliter niet aanwezig. Toch kan het zijn dat er door de jaren heen wel een relatie tussen familieleden zonder bloedband ontstaat, waarbij loyaliteit groeit. Die was er dus niet vanwege de bloedband (geen existentiële loyaliteit), maar is ontstaan door de relatie. Die vorm van loyaliteit wordt 'verworven loyaliteit' genoemd.

Verworven loyaliteit kan wel weer worden afgebroken als op enig moment er in het geven en ontvangen zodanige teleurstelling ontstaat, dat men de relatie niet langer wil voortzetten. Een voorbeeld: een vrouw die in de goede jaren van haar huwelijk een intense band met haar schoonouders heeft opgebouwd waarin ze bereid is veel meer aan de inmiddels hulpbehoevende ouders te geven dan zij terug kunnen geven. Nadat haar man (hun zoon) vreemd is gegaan en zij wil scheiden, verbreken de schoonouders het contact lange tijd en kiezen partij voor hun zoon, waardoor alle verworven loyaliteit verdwijnt en zij niet meer bereid is voor hen te zorgen.

Als er weinig loyaliteit is opgebouwd, is het logisch dat er sneller disbalans ervaren wordt in een balans tussen familieleden die geen bloedband hebben. Van schoonfamilie wordt vaak gezegd dat er problematische relaties ontstaan tussen schoonouders en hun schoonzoon/dochter. Ook al is het gelukkig (weet ik uit eigen ervaring ;-)) geen wet van Meden en Perzen dat die relatie problematisch verloopt, het is niet verwonderlijk dat die relaties toch vaak ingewikkeld zijn. Dat is o.a. te verklaren uit de disbalans die snel kan ontstaan zonder dat er loyaliteit is opgebouwd. Een voorbeeld: een jong stel is getrouwd. De moeder van de vrouw heeft het er moeilijk mee om haar dochter echt los te laten en komt diverse keren per week onaangekondigd langs, waarbij ze in toenemende mate zich met het huishouden gaat bemoeien. De vrouw is bereid haar die ruimte te geven tot op zekere hoogte, maar voor de man is de balans sneller verstoord ('de maat is vol'). Alhoewel zijn vrouw hem er van probeert te weerhouden, maakt hij bij een volgend onaangekondigd advies duidelijk wat hij daar van vindt. Het geven van zijn schoonmoeder voelt voor hem als ongepast. Voor zijn gevoel moet hij juist aan haar geven door haar de ruimte te bieden en daar is hij niet onbeperkt toe bereid.

Een basisregel voor geven en nemen: geef alleen wat de ander ook wil ontvangen.

Hoe kunnen zij nu voorkomen dat dit een conflict wordt waar alleen maar verliezers uit komen? Door het open gesprek aan te gaan waarin wordt uitgesproken wat ze aan elkaar willen geven of van elkaar zouden willen hebben, waarbij de basisregel is dat alleen wordt gegeven wat de ander ook echt wil ontvangen. Daarbij helpt de genoemde 'zelfonthulling' enorm: alleen als men bereid zichzelf te onthullen naar de ander is duidelijk te krijgen wat men écht wil ontvangen en wat niet. Als die basisregel niet voor beide partijen aanvaardbaar is, is dat een recept voor relationele problemen. Vanaf de positieve kant bekeken: als mensen in een relatie door zelfonthulling goed weten wat de ander écht wil, is het veel gemakkelijker om de ander op die manier ook écht te zien door te geven wat hij/zij wil, óf er erkenning voor te kunnen geven als het niet mogelijk is dat te geven, terwijl je het wel graag zou willen.

Als geven niet gezien wordt of ongepast is

In de vorige paragraaf ging het al kort over ongepast geven: geven wat de ander niet wil of niet kan ontvangen. Ongepast geven kan altijd gebeuren. Maar het is wel nodig dat het besproken kan worden. Stel dat een oudere man zijn vrouw vanwege dementie naar een verzorgingshuis heeft moeten brengen. Zijn kinderen overleggen met elkaar en spreken af dat er elke dag minstens 1 van hen langs hun vader gaat omdat hij zo eenzaam is. Of dat gepast is of niet, kunnen alleen de betrokkenen zeggen. Als de vader bijvoorbeeld na jaren van 7x24 zorg voor zijn vrouw eigenlijk wel blij is dat hij weer wat vrijheid heeft, kan het voor hem ongewenst zijn als er elke dag visite komt. Als hij besluit daar niets van te zeggen, geven beiden aan elkaar: de kinderen door bij hun vader langs te gaan en hij door het aan te nemen en er niets van te zeggen. Als na maanden de vader toch een keer laat vallen dat hij het prettig vindt af en toe dagen alleen te zijn en zijn dochter ontdekt dat hij al die maanden daar niets van heeft gezegd wordt hun beider geven aan elkaar ongewenst en pijnlijk. Zij kan hem verwijten: "Maar waarom zei je dat dan niet! Nu moest ik soms allerlei dingen organiseren om toch nog even langs te kunnen komen terwijl jij er niet op zat te wachten..." En hij kan zeggen: "Ik dacht dat het voor jullie juist naar was als ik dat zou zeggen, dus zei ik maar niets." Als zijn dochter daarna zegt: "Maar Pa, ik had veel liever gehad dat je het direct tegen me gezegd had!", hebben ze beiden niet passend aan elkaar gegeven en zullen er beiden een verliesgevoel aan overhouden. Als ongepast geven vroegtijdig wordt besproken, heeft de gever de mogelijkheid zijn geven aan te passen of te stoppen. Als de ontvanger besluit het 'om de lieve vrede' maar te slikken, geeft hij aan de gever zonder dat die het door heeft. Dat leidt tot ongezien geven, waar we het tot slot nog over zullen hebben.

Ongezien geven is geven waarvan de ontvanger niet doorheeft dat hij iets krijgt. Soms wil een gever bewust dat zijn geven niet gezien wordt. Een voorbeeld: een man die vindt dat zijn zwager wel erg aan het opscheppen is over zijn dure spullen, kan er voor kiezen hier niets van te zeggen. Hij geeft aan de zwager, maar de zwager is zich dat niet bewust. Ongezien geven komt wel degelijk op de balans van geven en ontvangen. Als de man uit ons voorbeeld een heel weekend lang aan het geven is aan zijn zwager die maar blijft opscheppen, kan zijn bereidheid om te willen geven opraken. Als zijn zwager hem op dat moment vraagt: "Heb je zin om mijn nieuwe auto nog even te bekijken?" zou kunnen gebeuren dat hij vanwege zijn voortdurende geven zegt: "Nee hoor, daar heb ik nu geen behoefte meer aan." Wat voor die zwager wellicht heel anders overkomt doordat hij zich niet bewust is van het ongeziene geven en juist denkt iets aan zijn zwager te geven.

Vervelender voor de gever is het als het geven onbedoeld niet gezien wordt. In dit filmpje van een chatgesprek in de niet bestaande familie van den Toorenburg kon je zien op welke manier moeder Christina aan het geven is aan haar gezin, maar waarbij het geven (deels expres, maar deels ook tot haar teleurstelling) niet gezien wordt.

Ongezien geven maakt iemand 'destructief gerechtigd'. Die term is eerder langs gekomen en klinkt wat vreemd, maar het geeft iemand het gevoel het recht te hebben om te vergelden. Dat klinkt dramatisch, maar vergelden betekent eigenlijk 'verrekenen'. Als een balans erg scheef staat doordat iemand meer gegeven heeft dan ontvangen in een relatie, is hij/zij geneigd dat te gaan verrekenen / vergelden.

Destructief recht betekent dat er minder of geen bereidheid is om constructief te geven. Een voorbeeld: Tijdens een familieweekend is een vrouw al dagen aan het zorgen dat er geen conflicten ontstaan tussen haar man en haar broers (die hem nooit geaccepteerd hebben als zwager). Zowel haar broers als haar man lijken zich niet bewust te zijn dat zij op die manier aan hen en aan haar ouders aan het geven is. Dankzij haar inspanningen (vindt zij tenminste) verloopt het weekend zonder incidenten. Het kost haar echter wel erg veel energie en ze ergert zich zowel aan haar broers als ook aan de opstelling van haar man. Op de terugweg zegt haar man: "Komend weekend wil ik met wat collega's een paar dagen gaan fietsen in Frankrijk. Kun jij op de kinderen passen?" Ze geeft aan dat niet te willen en doodop te zijn. "Hoezo?", zegt haar man, "Je hebt toch een heel weekend met jouw familie kunnen ontspannen?" Zij zegt dat ze er niet over wil praten, maar dat ze het hem kwalijk neemt dat hij alweer een weekend weg wil. Hij ervaart haar houding als dwars en onbereikbaar, terwijl zíj juist vindt dat ze niet gezien is in haar zorg voor de familie en haar weigering volstrekt rechtvaardig vindt.

In relaties gaat het om zien en gezien worden door middel van geven en ontvangen. Als het geven niet gezien wordt, wordt de persoon niet gezien. Dat is een bedreiging voor de relatie. Als je wrijving in relaties ervaart, kijk dan eens of er sprake is van ongepast geven of ongezien geven. Juist door dat ter sprake te brengen kan de disbalans die is ontstaan zichtbaar worden en kan er aan herstel worden gewerkt. Misschien dacht je wel bij het voorgaande voorbeeld dat het zo simpel zou zijn opgelost als die vrouw even zou vertellen hoe zij het weekend beleefd had. Dat lijkt ook simpel, maar in de praktijk wordt er vaak helemaal niet gemakkelijk gepraat over wat er in je hoofd om gaat. Zelfonthulling is heel helpend in relaties, maar er is vertrouwen voor nodig in je zelf én in de ander. Over je 'zelf' is het gegaan in de eerste serie op deze blog over je zelfbeeld. Zelfonthulling is zo krachtig en waardevol in relaties dat het nog regelmatig zal terugkomen in toekomstige artikelen, ook omdat er nog veel meer te zeggen is (en te ontdekken is) over het 'zelf'.

Filmtip

Er zijn veel boeken en films beschikbaar waarin de thema's uit deze blog herkenbaar zijn. Een film die ik je kan aanraden is 'De beentjes van Sint Hildegard' van Herman Finkers. Als je de film kijkt of hebt gekeken zal je de patronen uit dit artikel kunnen herkennen: ongepast en ongezien geven, de kracht van loyaliteit, destructief recht en de patronen binnen families die zich van generatie op generatie voortzetten. Maar ook: de helende werking van een open gesprek waarin zelfonthulling een plek heeft en de ene mens de ander écht weer ziet zodat het zien en gezien worden hersteld wordt. Een aanrader!

Tot slot: wat ga je hier mee doen in de praktijk?

Geven en ontvangen vinden in alle relaties plaats en iedereen heeft er ervaring mee. Hopelijk krijg je door het lezen van deze serie er (opnieuw) meer zicht op. Misschien zijn er relaties waarin je het gevoel hebt veel te geven en weinig te krijgen. Of merk je dat je in je familierelaties jezelf heel anders opstelt dan in andere relaties. Lukt het je om naar die relaties te kijken met de bril van geven en ontvangen? In het volgende artikel wordt dat concreet uitgewerkt hoe je dat kunt doen met het uittekenen van de balansen. De setting is dan: een familie en hun familiebedrijf.

Uiteindelijk gaat het om zien en gezien worden. Wie ziet of zag jou vandaag door hoe jij gegeven hebt? En wie heb jij gezien door wat je ontving? Bij wie durf jij iets van jezelf te onthullen over je geven of ontvangen?

En nog een luistertip: maandag 10 mei ben ik te gast geweest in het programma 'Brandstof' van Eunice Nahuis. Hier vind je een pagina over het interview én een mooi geknipte versie om terug te luisteren (link naar radiointerview).

Geef dit artikel ook aan een ander! Of zou dat niet gepast zijn? Wat zou dat betekenen in de balans van geven en ontvangen tussen jou en die ander?...

Delen kan heel simpel met de icoontjes hieronder naar Facebook, Twitter, LinkedIN of als link die je bijv. kunt e-mailen.

Wil je updates per e-mail ontvangen als er een nieuwe blog is? Schrijf je dan hieronder in. Let op: de e-mails komen bij sommige mensen in hun map voor ongewenste-mail. Als je de afzender als 'vertrouwd' accepteert gebeurt dat niet weer.