Geven en nemen (6 van 7) - hoe kun je zelf de balans in relaties onderzoeken?
Bijgewerkt op: 20 nov. 2021
Bernard zegt: "Toen ik het bedrijf ooit overnam van mijn ouders voelde het dat ik een grote verantwoordelijkheid op me nam om hun werk (vooral het werk van mijn moeder) niet voor niets te laten zijn. Als ik mijn zoon de kans geef dat werk voort te zetten moet hij eerst meer passie laten zien."
In de eerste 5 artikelen van deze serie over geven en nemen heb je al veel kunnen lezen hoe relaties door geven en nemen worden gevormd. In dit zesde artikel gaat het over de toepassing in de praktijk. Hoe kun je de balans van geven en nemen gebruiken in gesprekken in je gezin, je bedrijf, je huwelijk etc.? We gaan kijken naar een gesprek tussen Jort en zijn vader Bernard waarin ik met ze in gesprek mag zijn over hun relatie en de plek van het familiebedrijf in die relatie. Is dit het eerste artikel uit de serie dat je leest? Dan is het wellicht prettiger voor je om eerst een of meer van de eerdere artikelen te lezen die je hier vindt. En mocht je vader Bernard en zoon Jort nog niet kennen: ze spelen een rol in diverse artikelen in de serie over zelfbeeld en in deze serie. Het bedrijf waar vader Bernard eigenaar van is heet Marketech: een marketing adviesbureau met 30 personeelsleden. Jort (28 jaar) hebben we in diverse gebeurtenissen leren kennen in de eerdere artikelen. Hij is getrouwd met Marjo en heeft 2 kinderen.
De balans opmaken van relaties in het familiebedrijf
Vader Bernard en zoon Jort hebben advies gevraagd aan mij als adviseur relaties in familiebedrijven. Jort heeft onlangs in een uit de hand gelopen conflict met zijn vader geroepen dat hij er zo geen zin meer had en wel ergens anders ging werken. Na een eerste gesprek komen we op het punt dat we de balansen in kaart gaan brengen. Lees mee in deze (fictieve) dialoog, waarbij tussen de teksten ook commentaar/toelichting wordt gegeven in een andere kleur.
Mx: "Het valt me op dat jullie beiden veel over hebben voor het bedrijf."
B (Bernard): "Ja, logisch. Het is mijn kindje dat ik groot heb gebracht hé." Hij is even stil en vervolgt: "Uiteraard samen met mijn vrouw en met Jort, die we hier niet willen missen."
J (Jort): "Het klopt dat ik veel in het bedrijf gestopt hebt. Er zijn momenten dat ik me afvraag of het dat wel waard is."
Mx: "Wat jullie in het bedrijf stoppen kun je zien als 'geven aan het bedrijf' en als jij (Jort) je afvraagt of het het waard is, dan gaat het over wat je ontvangt uit het bedrijf. In alle relaties wordt gegeven en ontvangen. Zonder dat is die relatie niet zichtbaar. Het is belangrijk voor de relatie dat het geven en ontvangen voor beiden in balans is. Nu geven jullie ook aan elkaar en krijg je ook van alles van elkaar. Om het helder te krijgen hoe de balans er voor jullie beiden uitziet gaan we die in kaart brengen. Daarbij wil ik onderscheid maken in wat jullie aan elkaar geven en wat je aan het bedrijf geeft. Dat kan verhelderend werken."
In zo'n gesprek wordt er natuurlijk meer uitgelegd over geven en ontvangen, wat al in deze artikelen aan bod is geweest. Er wordt daarna een leeg schema getekend zoals dit:
Je ziet dat niet alleen de personen, maar ook het bedrijf getekend wordt. Tussen die 3 'partijen' worden het geven en ontvangen als heen en teruggaande pijl getekend. In de eerdere artikelen ging het er over dat in elke relatie er sprake is van twee balansen: hoe het geven en ontvangen in een relatie wordt ervaren, is verschillend voor beide personen in die relatie. Wat Jort aan zijn vader geeft is vrijwel zeker niet hetzelfde als wat vader Bernard zegt van Jort te ontvangen. In het volgende plaatje is dat ingetekend: er zijn dus 6 balansen en wat er op de balansen ligt is er voor de duidelijkheid bijgezet.
Het invullen/bevragen van al die balans-informatie gebeurt soms met beide personen tegelijk, maar kan ook los van elkaar plaats vinden omdat het voor de personen vaak vrijer voelt om 'alles' te noemen wat ze geven, ook als ze weten dat de ander dat niet zo ziet.
Als illustratie een klein stukje gesprek dat ik met Jort heb (een-op-een) én daarna een stukje gesprek met Bernard (ook een-op-een).
Mx: "Jort, je werkt nu heel wat jaren bij Marketech. Wat geef jij eigenlijk aan het bedrijf?"
J: "Ik werk meer dan 50 uur per week; ik ben beter opgeleid dan de meeste adviseurs; ik ben vriendelijk naar personeel. Dat soort dingen."
Mx: "Je hebt kort ergens anders gewerkt. Wat geef je hier wat je daar niet gaf?"
J: "Hier verdraag ik de grillen van mijn vader..." zegt hij met een wat verlegen lach.
Mx: "Geef je dat aan het bedrijf of aan je vader?"
J: "Nou, dát geef ik echt aan hem. Er is niemand anders van wie ik dat zou accepteren."
Mx: "Zoals je het zegt, klinkt het als iets groots."
J: "Dat is het ook wel. Hij heeft denk ik geen idee hoe dominant hij zich opstelt en hoeveel mensen al bij mij zijn komen vertellen dat ze willen opstappen."
Mx: "Lijkt me pittig als ze dat over je vader komen vertellen. Wat doe je dan?" Ook al is 'lijkt me pittig' mijn mening, juist zo'n reflectie op wat ik Jort hoor vertellen kan voor hem erkennend werken. Hij kan zich gezien voelen als het inderdaad pittig voor hem voelt. Als hij het gemakkelijk vindt is het niet erkennend, maar biedt het hem wel de mogelijkheid dat te zeggen waarna ik hem weer wat beter heb leren kennen.
J: "Ik luister goed naar ze en probeer ze over te halen te blijven, omdat ze van waarde zijn voor het bedrijf."
Mx: "Je vertelt het dus niet tegen je vader of stuurt ze niet door je vader?"
J: "Nee, dat zou hij niet aan kunnen denk ik. Dan flipt hij helemaal."
Mx: "Wat vind je er van dat we dat ook op de balans zetten: jij probeert de onvrede bij het team te dempen en weg te houden bij je vader."
J: "Ja, nu je het zegt, dat is inderdaad iets wat ik echt voor hem doe, in het belang van het bedrijf."
Mx: "Grappig, dat past dus goed op beide balansen: je geeft aan je vader én je geeft aan het bedrijf."
...
Later, in gesprek met Bernard:
Mx: "Nu ik jullie een paar keer gesproken heb, is me duidelijk geworden wat je bedoelde toen je zei dat je bedrijf je kindje was. Hoe zorg je voor dat kindje?"
B: "Nou, toen ik het bedrijf ooit overnam van mijn ouders voelde het dat ik een grote verantwoordelijkheid op me nam om hun werk (vooral het werk van mijn moeder) niet voor niets te laten zijn." (Meer over hoe dat tussen Bernard en zijn ouders ging, kun je lezen in artikel 3 over je zelfbeeld).
Mx: "Als je bedrijf je kindje is, hoe verhoudt zich dat tot hoe je voor Jort zorgt?"
B: (denkt een tijdje na): "In zekere zin is het bedrijf dankbaarder dan mijn eigen zoon. Als ik veel in mijn bedrijf investeer krijg ik veel terug, maar bij Jort vraag ik me dat steeds vaker af hoe het zit."
Mx: "Wat geef je bijvoorbeeld aan Jort?"
B: "Nou, veel! Hij mag hier komen werken; ik geef hem praktijkopleiding na alle theorie die hij meent van de universiteit al te hebben; ik heb hem z'n leaseauto uit laten zoeken terwijl andere adviseurs die pas na een paar jaar krijgen; hij krijgt een prima salaris voor dat hij nog geen 30 is (aanzienlijk meer dan ik vroeger kreeg) en het belangrijkste: ik geef hem de toekomst dat hij het bedrijf kan overnemen, mits hij goed presteert."
Mx: "Dat is een heel rijtje wat je zo weet op te noemen. Ik schrijf het aan deze kant van de balans. Wat staat er aan de andere kant: wat krijg je van hem terug?"
B: (denkt langer na): "Hij heeft wel dankjewel gezegd toen hij de leaseauto mocht uitzoeken. En ik zie dat hij het ook goed kan vinden met zijn collega's. Maar eerlijk gezegd: ik zou liever zien dat hij wat meer passie voor de zaak laat zien, dat hij zich krachtiger zou durven op te stellen naar collega's en dat hij meer besef liet zien dat hij een geweldig cadeau, waarvoor met name zijn oma enorm geknokt heeft en wat ik groot gebracht heb, zo in zijn schoot geworpen krijgt.
Mx: "Zou je kunnen zeggen dat je bereid bent je kindje (het bedrijf) aan hem over te dragen?"
B: "Zeker! Mits hij het waard is, want anders laat ik dat kindje niet los."
Mx: "Goed als we daar met z'n drieën nog over doorpraten, wat dat voor jullie betekent. Zijn er nog meer dingen die je aan hem geeft?"
B: "Nu ik er meer over door denk: onlangs had ik het er met mijn vrouw over dat zij nooit moeilijk doet als ik 's avonds uit eten ben met klanten, terwijl ik merkte dat Jort daar veel moeilijker over doet als ik hem vraag mee te gaan naar een klant. Mijn vrouw en ik concludeerden toen dat zijn vrouw Marjo, die uit een eenvoudig gezin komt, dat wellicht niet gewend is. Dat is best lastig voor Jort en dat gunnen we hem graag anders. Dus gaat mijn vrouw binnenkort langs bij Marjo om haar daar eens advies in te geven hoe ze het minder lastig voor Jort kan maken. Dat doe ik eigenlijk dus ook voor hem." .....
De volgende plaatjes tonen de balans tussen Jort en Bernard zoals zij die beiden in het gesprek hebben beschreven. De balans met het bedrijf is er niet in getekend. Bij het vergelijken van de plaatjes, bedenk dat wat er wordt gegeven lang niet altijd ook bewust wordt ontvangen door de ander.
Neem even de tijd om dit plaatje te bekijken. Wat valt jou op als je deze balansen op je in laat werken? Wat vertelt het over hoe Jort en Bernard voor elkaar zorgen? Welk 'geven' wordt waarschijnlijk niet gezien door de ander? Waarover zou jij vragen aan hen willen stellen?
Het resultaat van zulke gesprekken is dat er een duidelijk inzicht ontstaat in wat men geeft en ontvangt aan elkaar en aan het bedrijf. Misschien denk je wel: waarom worden de plaatjes niet in elkaar geschoven? In een eerste versie van dit artikel was dat ook zo, maar eigenlijk was dat verwarrend. In deze plaatjes staat hoe de beleving is volgens Bernard en volgens Jort, maar niet hoe zij elkaars balans-beschrijving beleven. Dát volgt pas in de gezamenlijke gesprekken waarin je bijvoorbeeld op basis van bovenstaand plaatje aan Jort kunt vragen: je vader geeft aan dat hij je een prima salaris geeft voor je leeftijd. Hoe kijk jij daarnaar? Dan wordt duidelijk hoe passend het geven werkelijk is.
Natuurlijk zijn er nog veel meer balansen die een rol spelen, maar als het gesprek plaats vindt tussen vader en zoon, zijn de genoemde balansen een goede start voor een vervolggesprek.
Zelfonthulling in een balans-gesprek
Het zal je niet verbazen dat er wat te bepraten is tussen vader Bernard en zoon Jort. Belangrijk is daarbij dat het niet een gevecht wordt met woorden, waarin Jort en zijn vader elkaar beschuldigen en verwijten maken, maar dat het gesprek kan bijdragen aan hun relatie.
In de individuele balans-gesprekken is voor mij in beeld gekomen dat met name in wat vader en zoon aan elkaar geven er nogal wat zicht op elkaar ontbreekt. In de eerdere artikelen werd uitgelegd hoe ongezien geven negatief uitwerkt op de relatie en de positieve keerzijde: hoe zien en gezien worden juist helpen de relatie op te bouwen. Beide mannen hebben aangegeven de relatie te willen verbeteren waarbij ze ook bereid zijn om zich kwetsbaar op te stellen. Als gespreksleider probeer ik zelf zo min mogelijk invloed op de balans tussen vader en zoon uit te oefenen. Ik ga dus niet 'geheimen' delen met de ander. En als we met z'n drieën praten, ga ik niet zonder toestemming informatie uit de een-op-een gesprekken inbrengen. Het is hun relatie en de veranderingen daarin moeten ze vooral samen doormaken. Het gaat immers niet slechts om een uitwisseling van 'feiten', maar het gesprek tussen de mannen waarin ze meer zicht geven op zichzelf en krijgen op de ander heeft in zichzelf een positief bijdragende werking aan de relatie.
Een belangrijk gegeven in een relatie is het besef dat beide personen in die relatie hun eigen beeld/waardering hebben van wat er wordt gegeven en ontvangen. Door dat samen te bespreken en inzichtelijker te maken dat het niet om goed of fout gaat, maar om het recht van het individu op zijn eigen beleving van wat hij geeft en ontvangt, kan ongezien en ongepast geven zichtbaar en bespreekbaar worden gemaakt en ontstaan er nieuwe mogelijkheden om gepast te geve