"Toen ik het persoonlijke verhaal hoorde hoe hij en zijn broer uit Syrië gevlucht waren raakte hun probleem mij pas echt en mijn beoordeling van de situatie veranderde totaal." Een uitspraak van een strafrechtadvocaat die ik in de podcast 'Napleiten' hoorde. Het was voor mij het laatste duwtje dat ik nodig had om dit artikel te schrijven. Een artikel dat al een aantal weken aan het groeien was naar aanleiding van een actuele situatie in mijn woonomgeving: de voorgenomen opvang van 300 asielzoekers in een nabijgelegen hotel. Als inwoner van Zwijndrecht (in een wijk dichtbij het hotel) en medebeheerder van een groep met zo'n 250 wijkgenoten heb ik in de afgelopen weken heel wat dynamiek meegemaakt en meegevoeld. In deze blog kijk ik door mijn 'Contextuele bril' naar wat er gebeurt als er in je woonomgeving onrust ontstaat vanwege de komst van een AZC.
De situatie: 300 asielzoekers naar Ara-hotel in Zwijndrecht
Een korte beschrijving wat er aan de hand is: de gemeente Zwijndrecht is van plan om 300 asielzoekers, waaronder enkele tientallen alleenstaande minderjarigen, te huisvesten in de plaatselijke van der Valk ('hotel Ara'). Dat hotel heeft het initiatief genomen door voor 3 jaar haar ruimte te huur aan te bieden aan het COA waarna men van plan is (met de huuropbrengst) een noodzakelijke verbouwing te financieren.
Het plan riep (en roept) bij heel wat mensen onrust en verzet op. Ondanks soms heftige en emotionele uitingen is het relatief rustig gebleven. Geen grote protestacties, een druk bezochte maar rustig verlopen informatiebijeenkomst en een gemeenteraad die unaniem (onder voorwaarden) akkoord ging. Al vrij vroeg in het proces bleek dat er in diverse 'buurt WhatsApps' allerlei discussie ontstonden die 'we' (als beheerders) niet daar wilden hebben. Er is daarom een aparte groep gemaakt waar al snel zo'n 250 deelnemers in zaten. Het mede-beheer van die groep leverde heel wat interessante ervaringen op die mede de aanleiding waren voor dit artikel. In het vervolg van dit artikel vind je een aantal thema's vanuit psychologisch - en contextueel gezichtspunt. Het artikel gaat niet zozeer over de specifieke situatie in Zwijndrecht, maar is algemener.
Getallen roepen geen empathie op, mensen wel
Het eerste punt dat me al snel opviel was dat getallen een bepaalde rol gaan spelen. Bij de start ging het over de opvang voor 3 jaar van 300 asielzoekers waarvan 40 alleenstaande minderjarige vluchtelingen. En o ja: er zou 1 BOA extra komen. Discussies en voorstellen gingen over de hogere of lagere getallen. Voor wie het oorspronkelijke plan al onacceptabel was, leverde een suggestie van meer jaren of hogere aantallen nóg meer boosheid op. Wie bang was of haar kinderen nog wel veilig buiten konden spelen voelde nóg meer angst wanneer het er over ging dat er geen speciale bewaking/beperking zou zijn voor de alleenstaande jonge mannen.
Toen er een voorstel kwam in de gemeenteraad om 230 mensen op te vangen werd dat als 'goed nieuws' ervaren door een deel van de bezorgde burgers.
In mijn optiek staan die getallen empathie in de weg. Empathie (het vermogen om mee te kunnen voelen met een ander) gaat over wat je kunt voelen als je de situatie van een ander ziet of kunt indenken. De advocaat die ik noemde in de inleiding hoorde het verhaal van één mens. En opeens ging het niet meer over aantallen en over abstracte discussies over lokale opvang, economische vluchtelingen etc., maar er ontstond die voor mensen unieke band waarin er een stukje 'mee-leven' voelbaar werd. Waardevol voor die beide mensen omdat ze gezien werden.
Getallen kunnen empathie zomaar wegdrukken en kunnen zelfs ernstig miskennend worden. Denk je maar in: een vrouw slaapt al een paar nachten slecht omdat ze zich zorgen maakt over de veiligheid van haar jonge kinderen. Wanneer zij hoort dat 100% van de gemeenteraadsleden na discussie en bespreking van de bezwaren toch instemt met de plannen, is dat getal van '100%' voor haar erg miskennend. Wie ziet haar nog?
Een heel ander voorbeeld waarin getallen de relationele werkelijkheid totaal missen: in een interview hoorde ik een woordvoerder reageren op een vraag die een ouder stelde over een aanranding die had plaatsgevonden rond het AZC in Ter Apel. In het antwoord werd duidelijk gemaakt dat het slechts een zeer klein percentage van de aanmeldende personen is die zich misdraagt. Dat kan getalsmatig waar zijn, maar het miskent de relationele werkelijkheid van het onrecht dat die ene persoon is aangedaan.
Samengevat is het wat mij betreft broodnodig om in discussies rond een AZC niet te blijven communiceren in getallen en percentages, maar échte mensen te zien en te laten zien. Zowel vluchtelingen als omwonenden.
Om uit elkaar te houden: Feiten en wat je van feiten vindt
In het modereren van de WhatsApp groep (we hadden bepaalde regels om te zorgen dat het niet teveel op X/Twitter ging lijken) viel me op dat er soortgelijke redenaties werden gebruikt als in 'Corona-discussies'. Er wordt dan een mening als feit gepresenteerd. De reden waarom mensen dat doen is dat we in het algemeen wel aanvoelen dat feiten objectief zijn. Een feit is (als het goed is) ongevoelig voor wat we er van vinden. Feiten en persoonlijke overtuigingen worden nogal door elkaar gehaald viel me op. Een uitspraak als 'Ik ben bang dat iemand mijn dochter wat aandoet' wordt dan vervangen door 'Het zijn allemaal gevaarlijke testosteron-bommen. Straks zijn onze kinderen niet meer veilig.' Zo'n zin heeft de schijn van objectiviteit en als het waar is, is het vanzelfsprekend dat mensen bezorgd zijn. Het gevaar van het verwarren van feiten en meningen/overtuigingen is dat het tot ontspoorde dialogen leidt. Tegenover het 'feit van de testosteron-bommen' kan bijvoorbeeld vanuit het COA een feit worden genoemd dat er begeleiding van jongeren is, dat op alle plaatsen in het land het juist goed gaat etc. Gek genoeg loopt de persoon die zo begon te communiceren op deze manier (door het juist té groot neer te zetten) de broodnodige erkenning mis.
Ik merkte dat zelf bij het modereren in de genoemde WhatsApp groep. Op enig moment verwijderden we een persoon die zich niet aan de groepsregels wilde houden waardoor alle leden telkens nieuwe berichten binnen kregen. Die persoon plaatste telkens berichten die er uit zagen als een feit, maar die totaal niet onderbouwd werden. Na het verwijderen van personen uit een groep (niet onze hobby) zochten wij als beheerders altijd even 1:1 contact met die personen om te kijken of we er een normaal gesprek over konden krijgen. Dat lukte bij vrijwel iedereen en leidde vaak tot prima gesprekjes. Achter de façade die deze persoon opwierp met best heftig taalgebruik bleek een ouder te zitten die al dagen lang slecht sliep vanwege zorgen om hun kleine kinderen. De berichten over incidenten uit Ter Apel bleken die angst te veroorzaken. Door daar erkenning voor te geven (niet vreemd als ouders hun kinderen willen beschermen voor gevaar) bleek er een prima gesprek te ontstaan waarin deze persoon zich weer gezien voelde.
Destructief recht: als je al nare dingen hebt meegemaakt
Op deze blog gaat het regelmatig over destructief recht. Simpel gezegd: door negatieve dingen die je hebt meegemaakt raakt je tankje met negatieve energie steeds voller. Je voelt dat je 'het recht hebt' om het 'de ander betaald te zetten'. Hier vind je een lijst van de artikelen die daar over gaan.
In de 1:1 contacten met personen die zich in de WhatsApp-groep soms tamelijk hard opstelden viel me op dat er diverse personen vertelden over onrecht wat ze meemaakten of waar ze nog middenin zaten. Mijn indruk is dat bij gevoelige trajecten zoals de komst van een AZC die opgebouwde 'emmertjes negatieve energie' een flinke rol spelen.
Als je als burger het gevoel hebt gekregen dat er toch nooit naar je wordt geluisterd, kan dat je er toe brengen om je hard of beledigend op te stellen naar anderen. Het heeft ons (de twee beheerders van de WhatsApp groep) regelmatig verbaasd hoe verbaal grof mensen zich naar ons uitten terwijl we maar gewoon burgers zijn die vrijwillig zonder bijbedoelingen een WhatsApp-groep beheren. Daarbij werd ook een tweede eigenschap van destructief recht zichtbaar: wie zich onrecht voelt worden aangedaan heeft de neiging dat zelf ook weer te verrekenen. En ja, dat merk ik zelf ook. Als iemand mij onheus bejegent en van allerlei onzin beschuldigt ontstaat er het 'gevoel om iets terug te willen doen' door die persoon 'uit de groep te gooien'. Die betreffende persoon maakt dan opnieuw iets vervelend mee, wat (als een ketting van onrecht) nieuwe brandstof is op het vuurtje van verwijten en gescheld.
Destructief recht kan heel snel ontstaan. Als mensen zich niet gezien of gehoord voelen, kan dat al destructief recht veroorzaken. Zelfs het onrecht dat anderen is aangedaan kan je negatief opladen. Dat gebeurt bijvoorbeeld door het kijken van de vele filmpjes die bestaan over incidenten met asielzoekers. Zulke filmpjes wakkeren vuurtjes van ongenoegen aan.
Als dat het laatste is wat ik er over schrijf ontstaat voor mensen die door zulke filmpjes zijn aangesproken wellicht weer nieuw destructief recht. Er is namelijk wél een mogelijkheid om een einde te maken aan een ketting van onrecht wat weer nieuw onrecht veroorzaakt: erkenning. Erkenning gaat er over dat mensen zich gezien voelen, ook wat betreft hun gevoelens. Persoonlijk vond ik een fragment uit Ter Apel schokkend waarin een vader vertelde over zijn dochter die was aangerand in een winkel. De dader was opgepakt maar niet vervolgd. Zulk persoonlijk onrecht raakt mij omdat het relationeel zó onrechtvaardig voelt. Toen ik vertelde aan anderen over dat filmpje en hoe het bij mij ook gedachten gaf zoals 'blijft het hier dan wel veilig?...' hielp het dat men mij aanhoorde en liet merken dat mijn gevoelens hierover er gewoon mochten zijn. Dat verandert feitelijk niets aan de situatie, maar ik realiseerde me daarna wel dat dergelijk onrecht niet 'normaal' hoeft te worden gevonden en dat ook de betrokken partijen (gemeente en COA) hier precies zo naar kijken.
Loyaliteit: waar je écht voor gaat
Loyaliteit is ook een thema dat regelmatig in beeld komt op deze blog. Loyaliteit gaat over 'je verbonden voelen' op een zodanige manier dat het je keuzes beïnvloedt. Loyaliteit kun je hebben naar een voetbalclub en het wordt dan zichtbaar als er een andere voetbalclub ter sprake komt. Loyaliteit bestaat 'existentieel' tussen familieleden die een bloedband hebben. Je bent voor het leven broer/zus/vader/moeder etc. En als die familieleden iets aangedaan (zou kunnen) worden, dan triggert dan direct een beschermende houding.
Loyaliteit speelt ook een grote rol in de drive (de motivatie die mensen voelen) rond de komst van een AZC. De loyaliteit naar je gezin, je wijk, je spullen etc. kan allemaal getriggerd worden. En bij sommige mensen geeft dat direct heftige gevoelens: "Ze gaan onze spullen afpakken", "Onze kinderen wachten al jaren op een huis en nu gaan deze mensen zeker voor...", "Mijn kinderen kunnen niet meer veilig over straat" etc.
Loyaliteit is niet iets verkeerds. In tegendeel: het is onmisbaar om samenhang in een samenleving te hebben. Loyaliteit kan wel pijnlijk worden als het anderen gaat uitsluiten of minderwaardig acht. Dan raakt de blik beperkt tot de eigen achtertuin en de rest redt zich maar: "Stuur ze maar terug de zee op..."
Ik denk dat er in een proces rond plaatsing van een AZC in een woonomgeving aandacht voor loyaliteit moet zijn. Dat men zich realiseert dat het logisch is dat sommige mensen aanvankelijk aarzeling of weerstand voelen en dat er een mogelijkheid moet zijn om je te verbinden met deze nieuwe (voor sommigen bedreigend overkomende) werkelijkheid. Loyaliteit is namelijk heel krachtig en dat kan beide kanten opwerken... Het is helpend als een groep burgers samen de schouders er onder wil zetten, zoals dat bijvoorbeeld gebeurt bij een groep vrijwilligers die zich aanmelden om in het AZC te helpen. Maar het kan ook de andere kant op werken als een groep burgers juist de handen ineen slaat om zich 'samen tegen het AZC' op te stellen. Onlangs zag ik daarvan in Oldebroek de (wat mij betreft) bizar overkomende effecten van wegen waar huis aan huis vrijwel iedereen hetzelfde keurige bord in de tuin had staan met 'Geen AZC' en 'Binnenkort afgeschreven'. Het zal vanwege de daar opgebouwde loyaliteit rond het 'tegen zijn' lastiger zijn om alsnog te komen tot brede(re) acceptatie.
Tot slot
Dit artikel is het met name gegaan over wat een AZC met omwonenden kan doen. Alle genoemde thema's (en nog meer...) zijn 1:1 ook van toepassing op vluchtelingen zelf. De loyaliteit tussen burgers uit hetzelfde moederland; de existentiële loyaliteit tussen een gevlucht familielid en achtergebleven gezinsleden; het vele onrecht dat mensen al hebben meegemaakt voor ze hier komen... het zijn te grote en ingrijpende onderwerpen om in dit artikel te behandelen. Ik noem ze omdat het soms vervreemdend kan overkomen om te zien hoe we in ons land waarin zoveel vrede en rijkdom is juist minder gastvrij lijken te zijn voor echte vluchtelingen. Dát is het echte probleem waarvoor het COA probeert (namens ons...?....) oplossingen te blijven vinden.
Om privacy redenen heb ik geen letterlijke of herkenbare voorbeelden gebruikt uit de discussie in de WhatsApp groep waarvan ik mede-beheerder ben.
Nog even iets belangrijks...
Vond je dit artikel het lezen waard? Deel het aub. Deze blog wordt bekender als jij daarin een handje helpt. Intussen komen er ook nieuwe lezers via Google zoekopdrachten, maar mond op mond reclame werkt nóg beter. Bedankt alvast als je wilt delen!
Delen kan heel simpel met de icoontjes hieronder naar Facebook, Twitter, LinkedIN of als link die je bijv. kunt e-mailen.
Wil je updates per e-mail ontvangen als er een nieuwe blog is? Schrijf je dan hieronder in. Let op: de e-mails komen bij sommige mensen in hun map voor ongewenste-mail. Als je de afzender als 'vertrouwd' accepteert gebeurt dat niet weer.