Had jij het al gemerkt? Het is deze week de week van de mentale gezondheid. De hersenstichting (en anderen) vragen deze week extra aandacht voor het belang van mentale gezondheid. In onze samenleving zijn er veel mensen die lijden aan depressies, burnout, angsten en andere psychische problemen.
Voorkomen is beter dan genezen. Dat weet vrijwel iedereen als het gaat om lichamelijke klachten: voldoende bewegen, gezonde voeding, aandacht voor je BMI enzovoort, het kan heel wat problemen voorkomen. Maar voor je brein geldt dit ook! Hier vind je de website van de hersenstichting over deze actieweek.
In dit artikel wil ik kort stil staan bij het belang van relaties op onze mentale gezondheid. Het is een wat korter artikel dan vorige week (toen schreef ik over vertrouwen, binnenkort gaan we daarover verder). In dit artikel vind je praktische tips hoe jij aan 'mentale fitness' kunt doen. Elke dag!
Positieve psychologie, wat heb jij daar aan?
Zo'n 10-20% van de bevolking heeft in enige mate last van psychische problemen. Dat gaat dus om miljoenen medeburgers! Je zou haast uit het oog verliezen dat de groep die géén problemen ervaart nog veel groter is. Er zijn mensen die een groot deel van hun leven lijden aan psychische moeiten, maar er zijn ook mensen die gedurende hun hele leven geen psychische problemen ervaren: ruim de helft van de bevolking heeft tijdens zijn leven nooit last van psychische problemen.
Psychologische geneeskunde is nog relatief erg jong, zeker in vergelijking tot het vakgebied van de lichamelijke geneeskunde. Waar de fysieke geneeskunde al millennia lang ontwikkeld is, is de hedendaagse psychologie pas in de vorige eeuw ontstaan. Aanvankelijk was die zorg vooral gericht op patiënten en was er weinig tot geen aandacht voor 'mentaal gezond blijven.' Pas rond de eeuwwisseling ontstond aandacht voor wat 'positieve psychologie' wordt genoemd: onderzoek naar hoe je gelukkig en mentaal gezond kunt blijven.
Misschien ervaar jij momenteel wel psychische problemen waar je mogelijk ook een behandelaar voor hebt gevonden. Maar juist ook als je géén psychische problemen ervaart is het waardevol bezig te zijn met je mentale gezondheid. Bij onderzoek naar de ontwikkeling van diverse psychische problemen zoals bijvoorbeeld burn-out, is gebleken dat meer aandacht voor voorkomen daadwerkelijk effect heeft. Bij bedrijven waar beleid ontwikkeld werd met het oog op juist die werknemers die nog géén burn-out klachten hadden, bleken aantoonbaar minder mensen burn-out te raken. Een voorbeeld van de zinnigheid om niet alleen preventief te kijken naar fysieke gezondheid, maar ook naar mentale gezondheid. Kortom: ook als jij momenteel geen psychische problemen ervaart, is het juist zinvol om je mentale gezondheid te koesteren en aandacht te hebben voor preventie.
Een fit brein door en voor relaties
Op deze blog heb je het vaak gelezen: geen mens kan zonder relaties. Sterker nog: we worden de mens die we zijn dóór relaties. "Ik word door jou" vind ik een prachtige zin. Vier korte woorden die een heel diepe werkelijkheid vertolken. De filosoof Martin Buber heeft veel gedachtengoed ontwikkeld over het 'worden door relatie met de ander.' In de artikelenserie over 'Hoe word(t) je ik' op deze blog kun je meer lezen over hoe je 'ikje' gevormd wordt door interactie met 'de ander.' Hier vind je het eerste artikel van die serie.
Hoe je persoonlijkheid zich vormt is niet een soort 'input-proces' waarbij je van buitenaf kennis opdoet en die opslaat, maar je laat iets van jezelf zien/merken aan de ander en hoe die ander daar vervolgens op reageert en zichzelf laat zien in reactie op jouw uiting, vormt jou. Er is daarbij interactie waarin zowel jij als de ander zichtbaar wordt. Het is dus vanzelfsprekend dat als één van beiden in een relatie mentaal niet fit is, dat gevolgen heeft voor de relatie en voor de invloed die die relatie op beiden heeft. Dat klinkt misschien ingewikkeld, maar een voorbeeld kan het inzichtelijker maken.
Een man ervaart langzamerhand steeds meer problemen op zijn werk. Collega's lijken hem niet nodig te hebben en er is regelmatig kritiek op hem. Hij voelt zich steeds minder in staat om de taak te verrichten die hij heeft. Langzamerhand ontwikkelt hij klachten: hij komt vermoeid en somber thuis uit het werk en is dan prikkelbaar; 's nachts slaapt hij onrustig. Hij voelt zich schuldig dat hij niet zo vriendelijk en energiek is als hij wel zou zijn, maar probeert het schuldgevoel te bestrijden door de situatie te bagatelliseren. De situatie die, gedurende vele jaren, langzaamaan verslechtert, is tussen hem en zijn vrouw niet bespreekbaar. In hun huwelijksrelatie ontstaat er een nieuwe werkelijkheid waarin ze elkaar zoveel mogelijk ontlopen om conflicten te vermijden. Hun opgroeiende kinderen reageren allemaal op een eigen manier op de gespannen sfeer als hun vader thuis is. De een trekt zich terug naar haar kamer; de tweede gaat een 'bondje' met zijn moeder aan om haar te vertellen hoe gemeen hij het vindt hoe papa tegen haar doet en het derde kind probeert vooral bliksemafleider te zijn door haar gedrag: soms een clowntje, soms een draak. In vrouw en kinderen is er een soort afdruk te zien van de mentale situatie van hun man/vader. De kern is: waar het aanvankelijk de problemen van de man waren die hij op zijn werk ervaarde, heeft dit impact op (de ontwikkeling van) alle gezinsleden.
Wetend dat de mentale gezondheid van een individu gevolgen kan hebben op diverse anderen om die persoon heen, is het logisch dat preventie (aandacht voor mentale gezondheid behouden) dus ook invloed heeft op mensen om je heen. Als het bedrijf waar de man uit bovenstaand voorbeeld werkt, aandacht had gehad voor mentale gezondheid, had het zo kunnen gaan: zijn manager gaat met hem in gesprek en biedt coaching aan. De coach vraagt door welke invloed de werk-gerelateerde problemen thuis hebben. De man begint de weggedrongen werkelijkheid onder ogen te zien nu er hulpbronnen in de buurt zijn. Nadat zijn vrouw ook in gesprek is geweest en erkenning heeft gekregen voor de lasten die zij draagt, gaat de coach een aantal gezinsgesprekken aan. De kinderen leren een belangrijke levensles: ook als volwassene hoef je niet perfect te zijn en heb je soms hulp nodig. Kwetsbaar zijn is goed en voorkomt ongepaste zorg.
Samengevat: mentale gezondheid is maar niet iets voor individuen, maar heeft altijd impact op de relaties van die persoon.
Het omgekeerde geldt logischerwijs ook: relaties hebben invloed op jouw mentale gezondheid. In het vervolg van dit artikel krijg je twee dagelijkse 'medicijnen' aangereikt voor jouw mentale gezondheid. Dat je dit artikel leest is eigenlijk ook al een soort fitness voor je brein. Mocht iemand je straks dus vragen of je al gesport hebt vandaag: mentaal in ieder geval al wel ;-)
Zelfonthulling: alledaags medicijn voor jouw brein
Zelfonthulling: een woord dat je al regelmatig op deze blog tegen kon komen. Ik leg eerst kort uit wat het is en daarna krijg je drie toepassingen hoe zelfonthulling jouw mentale gezondheid kan bevorderen.
Zelfonthulling: wat is het?
Alles wat je over jezelf weet, alles wat je denkt, weet en voelt is je 'zelf'. Je 'zelf' laten zien aan anderen door iets te delen heet zelf-onthulling. Je onthult als het ware je 'zelf'. Zelfonthulling kan alledaags zijn (een man vertelt zijn collega's dat hij zich gespannen voelt aan het begin van een presentatie), maar kan ook over langduriger zaken gaan: een vrouw vertelt haar man dat ze altijd bang is dat hij vreemd gaat als hij een paar dagen op reis is. Zelfonthulling kan heel spannend zijn en er is vertrouwen voor nodig (daarover ging het vorige week in een artikel over vertrouwen). Zelfonthulling is echter ook onmisbaar in relaties. Ik geef je drie voorbeelden hoe zelfonthulling (vertellen over wat er in je omgaat) jouw mentale gezondheid kan bevorderen.
Zelfonthulling: de vicieuze cirkel doorbreken
Ken je dat: dat je gedachten maar blijven rondmalen? Je ervaart een probleem (bijvoorbeeld, je vindt dat iemand lelijk tegen je heeft gedaan) en je blijft er maar over nadenken: 'Had je het anders moeten doen?'; 'Als de ander nou eens zus of zo zou doen?'; 'wat zou er gebeuren als je....' etc. etc. Soms kun je zelfs wakker liggen van gedachtenspinsels die maar niet tot rust komen. Zulke gedachtencirkels zijn ongezond omdat ze negatieve gevoelens stimuleren. Ons brein is gericht op het vinden van oplossingen. Als die oplossingen maar niet in zicht komen, kan je brein overbelast raken en is juist niet bezig met taken die prettige gevoelens geven. Een vrouw vertelde me: "omdat ik me zoveel zorgen maak over de relatie met mijn zoon, kan ik niet meer genieten van onze kleinkinderen."
Door zelfonthulling kun je die vicieuze cirkel doorbreken. In plaats van in je eigen brein 'rond te blijven dwalen', zoek je een uitweg waarmee je brein (in ieder geval voorlopig) rust kan krijgen. Zoals ik al schreef: je brein is op zoek naar oplossingen. Zelfs het uiten van een probleem kan al als een oplossing voelen. Je kent vast het gevoel, of je hebt het anderen vast wel eens horen zeggen als ze iets moeilijks vertelden: "zo, dat lucht op zeg!" Er is dan misschien nog niets veranderd aan de feitelijke situatie, maar toch is er al een opgelucht gevoel. Juist dat positievere gevoel kan je brein weer stimuleren om uit de negatieve spiraal van getob te komen. Dat niet alleen: door de stap te zetten naar zelfonthulling open je ook de weg naar hulpbronnen. Daar gaat de volgende toepassing van zelfonthulling over.
Zelfonthulling: hulpbronnen activeren
Door zelfonthulling gebeurt er iets belangrijks: jouw binnenwereld wordt opeens zichtbaar/voelbaar/hoorbaar voor de buitenwereld. Pas dan (en niet eerder) is het mogelijk voor die buitenwereld om aan jou te geven wat je nodig hebt, mits men dat kan en wil geven uiteraard. Bij onze mentale gezondheid werkt het net als bij de fysieke gezondheid: als we niets delen, kunnen we ook niet geholpen worden. Het mooie aan hulp voor ons brein is dat het je niet alleen helpt met een actueel probleem, maar dat ons brein het ook nodig heeft om de overtuiging te hebben dat er überhaupt hulpbronnen zijn. De eerder genoemde Positieve Psychologie heeft bijvoorbeeld kennis opgeleverd over hoe burn-out voorkomen kan worden door bevlogenheid te stimuleren. Bevlogenheid (helemaal 'in de flow' zitten) wordt onder andere sterk bevorderd door de overtuiging dat er hulpbronnen om je heen zijn die je kan (of zou kunnen) inroepen als je problemen hebt.
Hoe klein het onderwerp van de zelfonthulling dus ook is, het draagt bij aan je mentale gezondheid. Onderaan het volgende stukje, over de derde toepassing van zelfonthulling, vind je voorbeelden hoe zelfonthulling hulpbronnen kan activeren.
Zelfonthulling: help anderen jou te kennen en ontmoet jezelf
We zagen hoe zelfonthulling getob kan voorkomen en je kan verbinden met hulpbronnen. Een gevolg van zelfonthulling is ook dat anderen je beter leren kennen. Het heeft grote waarde in relaties als mensen je echt kennen zoals je bent. In de artikelenserie over je zelfbeeld (hoe word(t) je ik) is uitgebreid beschreven hoe ieder mens relaties nodig heeft om zichzelf te leren kennen en te ontwikkelen. Hoe beter anderen je kennen, hoe beter de afdruk van jouzelf te herkennen is in wat de ander naar jou toe doet. Dat klinkt misschien complex, maar denk je even in: wie kan jou beter helpen? Iemand die jou door en door kent, of iemand die dat dénkt, maar die in de praktijk jou heel anders blijkt te zien dan jij jezelf ziet? Eerder noemde ik het voorbeeld van de man die zijn collega's vertelt hoe gespannen hij is als hij een presentatie moet geven. Als zijn manager tegen hem zegt: "dat klopt toch niet man. Jij komt altijd heel zeker over!" is dat geen goed startpunt voor de man om geholpen te worden. Als die manager echter zou zeggen: "Nooit geweten! Goed dat je het zegt. Eerlijk gezegd vroeg ik me wel eens af hoe het voor jou zou zijn omdat ik zelf me ook gespannen voel als ik moet presenteren", is dat wellicht voor de man een veel betere start van een vervolggesprek. In dit voorbeeld blijkt ook dat je er niet bent met zelfonthulling alleen, maar dat ook de reactie van de ander een grote rol speelt. Het begint echter altijd met zelfonthulling en zonder zelfonthulling is het onmogelijk voor de ander om jou te kennen en te erkennen. Over dat laatste gaat de volgende en laatste paragraaf van dit artikel.
Maar eerst, zoals beloofd, een paar voorbeelden hoe zelfonthulling je mentale gezondheid positief stimuleert:
Een vader en een volwassen zoon hebben een aantal keren flinke ruzies gehad. Als het conflict is uitgepraat ontstaat een lastige situatie: voorheen waren ze gewend meerdere keren per week even bij elkaar langs te komen. Maar nu? Als ik ze los van elkaar spreek vertellen ze beiden dat ze het de ander eigenlijk kwalijk nemen dat die niet meer langskomt en dat ze denken dat de ander daar ook geen behoefte aan heeft. Zelf zouden ze wel meer contact willen. Zolang ze dit niet van elkaar weten blijft de situatie ingewikkeld. Het beeld dat ze van elkaar hebben (op basis van de recente conflicten) beïnvloedt dan hun handelen en hun beoordeling van de ander. Als een van beiden voor zelfonthulling kiest ("Ik vind het lastig om na onze conflictperiode de juiste snaar te raken. Ik zou wel weer langs willen komen, maar ik weet niet of je er behoefte aan hebt. Hoe zit dat bij jou?") worden ze beiden bevrijd uit de negatieve spiraal van gedachten. Door hun echte 'zelf' te laten zien aan de ander, kan die ander reageren op basis van de werkelijkheid, in plaats van op basis van het beschadigde beeld van de ander.
Een man die zijn baan is kwijt geraakt voelt zich schuldig dat hij niet meer kostwinner kan zijn. Zijn vrouw moet meer gaan werken dan ze eigenlijk fijn vindt, om zo het gezinsinkomen aan te vullen. De man blijft malen en tobben over zijn schuldgevoel: "Had ik 10 jaar geleden een andere opleiding moeten kiezen? Had ik toch moeten solliciteren?" Door het getob wordt hij somberder en somberder. Dat heeft invloed op de relatie met zijn vrouw die op haar beurt, het gevoel heeft dat juist zíj het slachtoffer is van de situatie omdat ze zoveel moet werken. Als beiden in een gesprek met vrienden kiezen voor zelfonthulling, blijken de vrienden de hulpbron te worden die ze beiden nodig hebben. Beiden krijgen erkenning van die vrienden, maar kunnen daarna, door het gesprek, ook erkenning geven aan elkaar. Over de kracht van erkenning gaat de laatste paragraaf van dit artikel:
Erkenning en jouw mentale gezondheid
Erkenning is wellicht het belangrijkste thema van deze blog en je komt het in bijna elk artikel tegen. Het gaat over het wérkelijk zien van de ander. De ander helpen het gevoel te krijgen er toe te doen - er te mogen zijn - gezien te worden. Erkenning gaat veel dieper dan waardering. Waardering gaat globaal gezien over de buitenkant van de mens (wat je doet, hoe de ander over je denkt), maar erkenning wil de kern van de mens aanspreken. Er is niets mis met waardering uitspreken, maar de diepe behoefte van ieder mens (er mogen zijn, er toe te doen) wordt pas door erkenning vervuld.
Erkenning kun je geven als je iemand goed kent. Erkenning kun je krijgen als anderen jou goed kennen. Zoals hiervoor al is uitgelegd, is zelfonthulling heel belangrijk om tot erkenning te komen. Door erkenning te geven help je de ander (die voelt zich gezien, kan jou als hulpbron toelaten etc.), maar krijg jij gelijktijdig ook het gevoel er toe te doen (wat is er nu mooier dan van betekenis te zijn voor iemand anders!) Erkenning heeft dus een positieve invloed op de mentale gezondheid van de ander én van jouzelf.
Die tweezijdige rol van erkenning is alleen mogelijk in relaties. Relaties zijn onmisbaar voor de mens. Of positief geformuleerd: goede relaties zijn heel belangrijk voor je mentale gezondheid. Merk je dat jij maar blijft tobben, malen etc.? Wellicht heb je een tekort aan erkenning. Als jij kiest voor zelfonthulling naar een persoon waarvan je hoopt dat die betrouwbaar is, is dat een eerste stap naar herstel. Hoe weet je of iemand een betrouwbare hulpbron is? Als je vandaag (hopelijk) geen problemen ervaart, is vandaag de dag om eens te bedenken: welke personen zijn heel belangrijk voor me? Wat heb ik aan hen laten zien en hoe laat ik hen weten dat ze belangrijk voor me zijn? Je kunt zo elke dag werken aan je eigen én andermans mentale gezondheid!
Tot slot
Er is zoveel meer te zeggen over relaties. Over geven en ontvangen, over destructief recht (het gevoel dat je recht op vergelding hebt) etc. Onderaan dit artikel vind je 3 startpunten voor series artikelen die eerder verschenen.
Lees ze niet in één keer, maar net als bij sport: stuk voor stuk - regelmatige fitness. Fitness voor je brein! Zorg jij zo ook voor je mentale gezondheid?
Nog even over delen....
Delen kan heel simpel met de icoontjes hieronder naar Facebook, Twitter, LinkedIN of als link die je bijv. kunt e-mailen.
Wil je updates per e-mail ontvangen als er een nieuwe blog is? Schrijf je dan hieronder in. Let op: de e-mails komen bij sommige mensen in hun map voor ongewenste-mail. Als je de afzender als 'vertrouwd' accepteert gebeurt dat niet weer.