Corona en Relaties (3): ons brein in coronatijd

"Die eerste vaccinaties, dat vond ik nog wel oké, maar nu die booster, dat voelt gewoon niet goed."

"Als ik iemand in de supermarkt hoestend rond zie lopen zonder mondkapje en intussen maar klagen over de overheid, dat maakt me zó boos!"

"Toen iedereen om me heen corona had, deed het me niet zo veel. Ik dacht 'gewoon een flinke griep'. Maar toen ik het zelf kreeg en hoorde dat het ziekenhuis bij ons vol lag werd ik opeens hartstikke bang. "

"Ik had een jaar geleden Covid en voel me nog steeds veel minder energiek dan vroeger. Ik durf er op het werk niet meer over te praten omdat ik bang ben dat ze me een zeur vinden."

Een paar uitspraken in coronatijd over wat mensen denken en voelen. In deze serie gaat het over wat corona met relaties doet. In het eerste artikel ging het over het kijken vanuit vier richtingen (dimensies) naar relaties. Sowieso handig om dat te leren, maar zeker ook voor ons onderwerp. In het tweede artikel ging het over de eerste dimensie: feiten. Feiten bestaan buiten de mens. Ze kunnen mensen houvast geven in hun relaties. Veel ongrijpbaarder is wat er in de mens gebeurt. En daarover gaat dit artikel.

De 2e dimensie: gevoelens, kennis en gedachten

In de eerste twee artikelen in deze serie kon je dus al kennismaken met de vier dimensies (kijkrichtingen) waarmee je naar relaties kunt kijken.

Deze keer gaat het over de tweede dimensie: 'Psychologie' ofwel: wat er in de mens plaatsvindt.

Waar het in de eerste dimensie (feiten) juist gaat over wat buiten de mens gebeurt en bestaat (de feitelijke werkelijkheid), komen we bij deze tweede dimensie in het complexe brein van de mens. Het brein is zo ongelofelijk ingewikkeld dat het een wonder is dat we als mensen ons met elkaar kunnen verbinden op allerlei manieren. En dat dat door onderlinge verschillen en onbegrip soms behoorlijk mis gaat is eigenlijk niet vreemd. Zeker ook in coronatijd zie je dat gebeuren. Twee mensen kunnen bijvoorbeeld in een heftige discussie belanden over wel of niet vaccineren, wel of niet een mondkapje dragen etc. Ook al lijken ze lijnrecht tegenover elkaar te staan, de emoties die ze laten zien (boosheid/verdriet/angst) lijken juist wel op elkaar.

Juist ook in coronatijd gebeurt er ontzettend veel in ons brein wat deze periode zo intens maakt. Ik ga drie gebieden bij langs: kennis, gevoel en denken. Qua kennis maakt iedereen iets mee dat op wereldniveau ingrijpt: er vindt een pandemie plaats die voor vrijwel iedereen nieuw is. Allerlei 'zekerheden' die we hadden aangeleerd blijken te kunnen wankelen. Er is niet zomaar een medicijn en alle experts in de wereld wisten begin 2021 niet hoe dat jaar zou verlopen en hoe 2022 er uit zou zien. Waar mensen zich zeker konden wanen (een gevoel van veiligheid) achter meerjarenplannen en een overheid met een groot aantal calamiteitenplannen, bleek dat wat er nú gebeurt, groter is dan waar men zich op voorbereidde. Kinderen maken mee dat ouders het ook niet weten wat voor hen wellicht een nieuwe ervaring is.

Gevoelens spelen in deze coronatijd ook een zeer grote rol. De vier basisemoties (4 b's: boos, bang, blij, bedroefd) worden door allerlei ontwikkelingen getriggerd. Voor de een is het de stress omdat kinderen opeens weer thuis moeten blijven, voor een ander is het boosheid over onverteerbare overheidsmaatregelen, en voor een derde angst vanwege plotselinge ziekenhuisopname van een familielid. En verdriet...: wie ziet al het verdriet dat is ontstaan? Verdriet over begrafenissen waar bijna niemand bij kon zijn. Verdriet over familie en vrienden die je lang niet kon zien. Verdriet over studentenleven dat vrijwel stil kwam te liggen. En er is zoveel meer verdriet...

Niet alleen de negatieve gevoelens komen veelvuldig voor, maar ook blijheid, bijvoorbeeld als je winkel eindelijk weer open mag of als je negatief test en je vliegreis door kan gaan.

Corona heeft impact op iedereen, maar wel op heel verschillende manieren. Een gezin met kinderen maakt heel andere gevoelens mee dan een alleenwonende bejaarde voor wie niet de stress en extra drukte, maar juist het gebrek aan contacten het hoofdprobleem is.

Niet alleen onze kennis en gevoelens, maar ook onze manier van denken wordt beïnvloed door de Coronatijd. We leren hoe we moeten omgaan met plotselinge ingrijpende maatregelen in de maatschappij, testverplichtingen, vaccinatiediscussies etc. Kortom: Corona heeft een grote invloed op alles wat we met ons brein doen.

Eva is bij Boy en zijn gezin op bezoek en ze besluiten met z'n allen de nieuwste persconferentie te bekijken. "Jullie gaan geen ruzie maken hé! Want anders gaat de TV uit." zegt Boy's vrouw op een quasi-strenge toon. Iedereen kan er wel om lachen. Als de persconferentie begint en Rutte uitlegt hoe het kabinet tot zijn besluiten is gekomen begint Eva onrustig op haar stoel heen en weer te schuiven. Af en toe slaakt ze een verontwaardigde kreet. "Doe effe rustig joh!" zegt Boy. "Ik kan het nauwelijks volgen door al jouw commentaar." Maar Eva voelt zich verre van rustig: "Kijk nou!" barst ze uit. "Ik voel gewoon dat hij staat te liegen en dat hij dat zelf ook weet!" Boy kijkt haar geïrriteerd aan: "Wat een onzin! Hoezo kun jij weten dat hij liegt?" Eva is zelfverzekerd: "Kijk dan zelf! Liegende mensen kijken niet in de camera, dat weet je toch? En zie nou zelf, hij en die andere wit-jas kijken geen enkel moment in de camera! En kijk nou naar die grafiekjes waar ze mee schermen. Dat voelt toch gewoon als manipulatie? Iedereen weet dat je met grafieken alles kunt zeggen wat je maar wilt." Boy doet er maar het zwijgen toe en ze kijken de persconferentie uit.

Na afloop is er een ongemakkelijke stilte. Boy doorbreekt die: "Eva, ik baal er van dat jij ons zoveel spanning geeft! Altijd als jij er bent voel ik me gespannen om geen ruzie met je te krijgen! Ik lig zelfs wakker van al jouw rare complottheorieën." Eva kijkt hem spottend aan: "zeg je dat nou omdat ik je een ongemakkelijke waarheid laat zien waar jullie met open ogen intuinen? Wie maakt er nou spanning en tweedeling. Ikke niet. Maar als ik zo dadelijk naar een café wil, moet ik zo'n QR laten zien en dat voelt voor mij net zo goed niet oké. Laatst gingen we met een groepje tegelijk naar binnen in een café zonder QR te laten zien. Je wilt niet weten wat je dan voor lelijke scheldpartijen over je heen krijgt."

Echt gezellig werd het niet meer die avond... We laten ze nu weer even met rust. In hun gesprekje zit een aantal voorbeelden van veel voorkomende problemen (in de tweede dimensie) die relaties beïnvloeden. Die gaan we nu bekijken.

Probleem 1: verwarring van feiten en gevoel/mening

Als je er op gaat letten zal je opvallen hoe vaak uitspraken rondom corona gaan over feiten én meningen, maar dan wel door elkaar. Als een politicus zegt: "Het aantal ongevaccineerde patiënten op de IC is x, maar ik denk dat dat vooral mensen met onderliggende aandoeningen zijn", dan worden in die ene zin een feit (ligt buiten onszelf, is controleerbaar) en zijn gedachten ('ik denk dat..') gemixt. Dat gebeurt veelvuldig en heeft grote gevolgen in relaties. Als in een persconferentie een grafiek wordt getoond van het aantal ongevaccineerde personen in het ziekenhuis is dat een feit. Het kan zijn dat er niet goed geteld is, of dat men de grafiek misleidend vorm geeft, maar in zichzelf is het een feit. Als mensen hun gevoel laten prevaleren boven zulke feiten krijg je vreemde redeneringen. In voorgaand verhaal over Eva en Boy gebeurt dat als Eva haar mening over de overheid de bril laat zijn waardoor ze kijkt naar Rutte's optreden. Haar vermoeden dat Rutte liegt onderbouwt ze door een feit te noemen (hij kijkt weinig in de lens, dat is feitelijk vast te stellen).

In het vorige artikel werd al als tip genoemd om bij coronadiscussies eerst te zoeken welke gemeenschappelijke bronnen/feiten je beiden nog erkent. Als dát lukt, kun je daarna gemakkelijker de bijbehorende stap maken: iedereen heeft recht op zijn eigen gedachten en gevoelens. Dan kan het feit (bijv. over een lock-down) voor jullie beiden vaststaan, terwijl je tegelijk het beiden elkaar gunt om je eigen gevoel/mening te hebben.

Ieder mens heeft recht op zijn eigen gedachten en gevoelens en is daar zelf verantwoordelijk voor

Wanneer meningen tot feiten worden gepromoveerd raken allerlei mensen onnodig gealarmeerd. Op het moment van schrijven van dit artikel is er net een filmpje gelanceerd vanuit Forum voor Democratie over vaccinatie door de GGD van 'kerngezonde kinderen die worden geïnjecteerd met een experimentele gentherapie'. (Probeer eens in die zin te onderscheiden welke woorden op feiten duiden en waar het om meningen/duidingen gaat).

In het filmpje zie je feiten (wat mensen zeggen, wat ze doen, wie ze zijn (ggd medewerker, arts, kind etc.). Dat is allemaal eerste dimensie. De verschillen (en conflicten) ontstaan vanuit de tweede dimensie. Door het koppelen van waarneembare feiten aan angsten dat 'onze kinderen worden misbruikt' raken mensen overtuigd van de conclusie van het filmpje. Ik ga er hier niet dieper op in (misschien komt er nog een apart artikel over), maar als je hierover leest, denkt en praat, probeer dan eens te onderscheiden waar het over feiten gaat en waar de tweede dimensie in beeld komt (de meningen, duidingen, gevoelens, inbeelding etc.).

In het algemeen is het helpend in discussies om eerste en tweede dimensie (feiten en meningen/gevoelens) bewust uit elkaar te houden.

Probleem 2: gevoelens worden tegen elkaar uitgeruild

Een probleem dat ik ook in relatieproblemen regelmatig tegen kom is dat mensen lijken te willen 'armpje drukken' met hun emoties. Als Boy in het bovenstaande verhaal vertelt dat hij zich erg gespannen voelt wanneer Eva komt, brengt Eva daar tegenin dat zij zich óók gespannen voelt, bijvoorbeeld als ze naar een café wil zonder QR code.

Het probleem daarbij is dat beide personen elkaar niet werkelijk zien. Het lijkt in Eva's reactie alsof ze bij Boy's verwijt ('jij geeft mij spanning') het gevoel krijgt dat ze iets tegenover zijn gevoel moet stellen. Dan maakt ze haar punt ('Ik voel ook spanning') en daarmee lijkt het dan 'gelijk spel' te zijn. Echter: beiden krijgen van de ander geen erkenning voor hun gevoelens. (Spoiler alert: erkenning is dé grote factor die je in de vierde dimensie tegen zult komen.)

Die poging tot uitruil van gevoelens kom ik ook tegen in gesprekken met mensen die relatieproblemen hebben. Dan zegt bijvoorbeeld een vader tegen zijn dochter: "Weet je wel hoe eenzaam ik me gevoeld heb toen je nooit langskwam al die maanden?" waarna dochter reageert: "Maar weet jij wel hoe het voor mij was dan? Ik was ook diep ongelukkig hoor!". Beiden hebben hun gevoelens weliswaar geuit, maar blijven er vermoedelijk net zo ongelukkig bij.

Als het besef ontstaat dat gevoelens niet elkaar kunnen opheffen en echt in de persoon zelf zitten, kan dat helpen om betere gesprekken met elkaar te krijgen waarin het uiten van gevoelens leidt tot een opbouwend gesprek in de relatie in plaats van verder uit elkaar groeien.

Probleem 3: gevoelens verwijten aan de ander

Een derde probleem dat in het verhaal van Boy en Eva is te lezen, gaat over het moment dat Boy Eva verwijt dat hij zich gespannen voelt als ze komt. Ook dit kom ik regelmatig tegen bij huwelijksproblemen en andere relatieproblemen. Wat er mis gaat is dat iemand zijn gevoel verwijt aan de ander. De ander wordt gezien als oorzaak van het nare gevoel. Daar lopen de 'ik' en de 'jij' echter door elkaar. Want gevoel zit altijd in een persoon zelf. Als jij je boos voelt over wat iemand doet, dan is het jouw boosheid. Door dan te zeggen 'Jij maakt mij boos', geef je de ander te veel macht. Alsof die ander in jouw brein gevoelens kan opwekken. Erger nog: als die ander daar niet mee stopt, blijf jij dat nare gevoel houden...