Hoe kan het dat mensen conflicten krijgen vanwege Corona? Dat families gesplitst raken, vrienden elkaar niet meer opzoeken en collega's zich vervreemd voelen van elkaar?
In het eerste artikel van deze serie introduceerde ik de vier dimensies waarmee je naar relaties kunt kijken. In dit tweede artikel gaat het vooral over de eerste dimensie: Feiten. Welke rol spelen feiten bij het ontstaan van conflicten?
We kijken eerst naar wat de plek van feiten in relaties eigenlijk is. Daarna maak ik een uitstapje naar het ontstaan van complot denken en tot slot krijg je een paar praktische tips hoe je met behulp van deze eerste dimensie relaties niet alleen beter kunt begrijpen, maar ook problemen kunt proberen op te lossen.
De 1e dimensie: Feiten in coronatijd
Feiten gaan over 'wat ís'. Een feit ligt in verleden of heden, want ook al kun je heel erg overtuigd zijn dat iets in de toekomst zal gaan gebeuren, het is daarmee nog geen feit. Kenmerkend aan een feit is dat het buiten de mens bestaat. Anders gezegd: het zit niet 'in je hoofd' (dat komt volgende keer bij de tweede dimensie), maar een feit is echt.
Feiten bieden gewoonlijk een stukje 'vaste grond' waar twee personen in een relatie op kunnen staan. Daarmee bedoel ik: er is een (vaak onuitgesproken) gemeenschappelijke basis waar jij en de ander vanuit gaan. En daar is al een eerste probleem in veel coronadiscussies.
In het eerste artikel kwam je Boy en Eva al tegen. Twee vrienden die in coronatijd conflicten kregen. Een kort gesprekje ter illustratie:
Tijdens een gezamenlijk etentje bij Boy's gezin thuis zegt Eva tegen Boy: "Hé Boy, met welke gifspuit..", ze herstelt zich, "sorry, dat las ik net in onze appgroep, zo noemen we het, maar ik bedoel: welk vaccin heb jij gehad?". Boy negeert haar steek onder water en antwoordt: "Ik heb het Pfizer vaccin gehad." Eva schrikt: "Nee toch... Ik was er al bang voor. Van Pfizer wordt al helemaal duidelijk hoe crimineel die organisatie is. Wist je dat de FBI Bourla vandaag heeft opgepakt?"
Boy kijkt haar wat verbaasd aan. "Bourla zeg je? Nooit van gehoord. Maar eerlijk gezegd boeit het me ook niet zo. Ik heb genoeg vertrouwen dat ik een juist vaccin heb gehad wat me beter beschermt dan geen vaccin. Denk je echt dat duizenden ziekenhuizen wereldwijd hieraan zouden meewerken als het niet goed zat?" Eva kijkt hem wat meewarig aan. "Ongelofelijk dat jij als techneut zo mak meeloopt en je als proefkonijn laat gebruiken... Hier:" en ze laat hem haar telefoon zien, "hier staat het toch: FBI pakt Bourla op op verdenking van fraude. En hij is de grote baas van Pfizer." Boy kijkt vluchtig naar haar telefoon en begint de borden op te stapelen. "Eva, ik heb hier geen zin in." zegt hij, en loopt weg naar keuken. Eva blijf verbouwereerd zitten en mompelt iets van "nou zeg, hoezo wegduiken voor de werkelijkheid!"
Later op de avond als Eva weg is, kan Boy het toch niet laten even door te zoeken. Hij ontdekt dat het bericht over Bourla op een obscure website stond, dat het ging over een ondervraging en niet om opgepakt worden en dat het niets te maken heeft met vaccin-betrouwbaarheid. Hij appt het naar Eva, maar die reageert gepikeerd: "O, jij gelooft de MSM zeker weer? Enig idee hoeveel mediabedrijven er in handen zijn van een paar grote families?" Boy stopt maar met appen. Hij weet hoe Eva over de MSM (main stream media: de grote nieuwsmedia) denkt.
Wat gebeurt er tussen Boy en Eva? Eva probeert Boy te bereiken vanuit een bezorgdheid over het vaccin dat hij heeft gehad. Ze heeft een nieuwsartikel over Bourla van Pfizer gevonden. Maar het brengt hun niet dichter bij elkaar. In tegendeel: het blijkt dat ze niet eens dezelfde nieuwsbronnen als betrouwbaar beschouwen.
Vanaf dag 1 in Coronatijd: problemen rondom feiten
Bijna vanaf het eerste moment dat Corona een wereldwijd probleem werd waren er problemen met feiten. Het ene moment werd als feit gepresenteerd dat op een dierenmarkt in Wuhan (China) een virus van vleermuis op mens kon overspringen, terwijl in de dagen daarna diverse nieuwe verhalen verschenen die het eerste verhaal als feit bestreden. Al snel ontstonden ook theorieën die 'complottheorie' werden genoemd. De een dacht dat Amerika het virus zelf had veroorzaakt om China in diskrediet te brengen, een ander dat het virus uit een lab was ontsnapt in Wuhan en weer anderen dat farmaceuten/Bill Gates/ George Soros/Het World Economic Forum etc. het virus bewust hadden ontworpen om hun doelen te kunnen bereiken. Er is denk ik maar één onomstotelijk feit waar iedereen het mee eens is: het is onmogelijk dat al die verklaringen waar zijn. Het fascinerende (maar ook tragische) vind ik dat bij de manier waarop al die verklaringen als feit worden neergezet, bewijzen worden gebruikt die echt wel 'feit' zijn. Een voorbeeld: of je nu gelooft of niet in de theorie dat China expres een virus uit het lab in Wuhan heeft laten ontsnappen, er ís echt zo'n virologisch laboratorium in Wuhan. Voor sommige mensen komt dat (samen met allerlei andere argumenten) dermate overtuigend over dat het voor hen daarmee een vaststaand feit wordt dat China dit gedaan heeft.
Toen in Nederland de eerste coronagolf zich afspeelde, las ik diverse berichten van mensen die niet geloofden dat Corona een echt bestaand virus is. Zij meenden dat de cijfers over aantallen patiënten door de overheid verzonnen werden. Een geïnterviewde persoon zei daarover: ik ken zelf niemand die ziek is geweest en ik heb het ook aan anderen gevraagd en die kennen ook niemand. "Ze" (vaak gaat het dan over 'ze') "willen zeker dat er meer geld komt om de ziekenhuizen uit te kunnen breiden."
Maar wanneer is iets nu een feit?
Rond Corona kom je regelmatig discussies tegen die gaan over of iets een feit is of niet. Of erger: twee mensen stellen beiden dat wat zij stellen een feit is en dat de ander fantaseert. Hoe komt het dat over feiten zulke heftige discussies kunnen worden gevoerd? Vermoedelijk heeft dat te maken met de eerder genoemde eigenschap van een feit: dat hij zich buiten ons bevindt. Dat geeft mensen een bepaalde zekerheid. Een feit is onkwetsbaar voor wat we er van vinden. Feiten geven mensen een bepaalde zekerheid - vaste grond onder de voeten. En het geruststellende is dat die grond onder de voeten ook voor anderen geldt. Het geeft mensen eenzelfde referentiekader. Je hebt de (onuitgesproken) zekerheid dat tenminste een deel van de wereld gelijk is voor jou en de ander.
Een feit is alleen een feit als alle betrokkenen het zo zien. Als je gesprekspartner iets dat voor jou een vaststaand feit is in twijfel trekt, geeft dat een ingewikkeld gesprek. Een voorbeeld: is de aarde (ongeveer) rond? Voor mij is dat een vaststaand feit en wellicht voor jou ook. Als jij en ik zouden kijken naar een filmpje vanuit de ruimte hebben we niet het idee dat we bedrogen worden. Maar er zijn (ook in Nederland) heel wat mensen die geloven dat de aarde plat is. Zij geloven dat er een klein groepje mensen in de wereld is die weten hoe het zit en die de rest in de greep weten te houden van de leugen dat de aarde rond is. Meer lezen hierover? Hier vind je een artikel uit Trouw waarin ook een onderzoek uit 2019 wordt besproken dat 0,9% van de Nederlanders gelooft dat de aarde plat is.
Je herkent vast de analogie met de complottheorieën rondom Corona, daarover meer in de volgende paragraaf. En wat dat betreft: er is niets nieuws onder de zon. Na het instorten van de Twin Towers in New York duurde het geen dag voor er samenzweringstheorieën ontstonden waar sommigen tot heden in geloven. Een paar decennia eerder: vanaf de landing op de maan tot op de dag van vandaag zijn er mensen die denken dat die maanlanding in scene is gezet in een TV studio in Amerika. Kortom: wat voor de een een feit is, is voor de ander een bewijs dat jij in een zorgvuldig geconstrueerde leugen gelooft.
Een feit is alleen een feit als alle betrokkenen het als een feit zien
Over feiten en complot denken - "The Conspiracy Chart"
Je hebt ongetwijfeld de afgelopen tijd gehoord over complotdenkers. De grenzen tussen mensen die wel en die niet in een complettheorie geloven gaan over deze eerste dimensie: Feiten. Bij complottheorieën raken mensen die wél en die níet in die theorie geloven elkaar kwijt op het gebied van feiten. Onlangs kwam ik een schema tegen 'The conspiracy chart' waarin Abbie Richards een veelheid aan actuele complottheorieën heeft verwerkt. Helemaal onderaan staan 'echte' feiten genoemd. Daarna gaat het van laag tot laag verder bij de werkelijkheid vandaan. In de bovenste laag zitten extreme theorieën zoals dat Bill Gates er op uit is om de aarde deels te ontvolken. Net als bij de eerder genoemde complottheorie van mensen die geloven dat de aarde plat is, geloven mensen die deze theorieën aanhangen ook écht dat deze waar zijn.
Het voert te ver hier uitgebreid op complot denken in te gaan, maar de kern is: als mensen elkaar kwijt raken wat betreft gemeenschappelijke feiten, maakt dat relaties moeilijk tot onmogelijk. Kijk maar wat er in de Verenigde Staten gebeurt. Miljoenen geloven vandaag de dag dat de vorige verkiezingen gestolen zijn van Trump. Het hoort bij een verregaande tweedeling in de samenleving waarbij de feiten van de een voor de ander als verzinsels gelden.
Juist door social media is het mogelijk dat groepen 'gelijk denkenden' elkaar vinden, informeren en bevestiging in elkaar vinden van de waarheid van hun zienswijze. Onlangs las ik hoe dat verliep bij een vrouw die in het begin van de coronaperiode dacht: "volgens mij valt het wel mee, ik ken om me heen niemand die ziek is." Vervolgens ging ze op zoek en vond ze via social media vele anderen die dat ook hadden gemerkt. Er ontstond een groep die tegen de overheidsmaatregelen is en elkaar regelmatig ("dat is elke keer heel gezellig!") tegenkomt bij coronademonstraties. Dat de aanvankelijke argwaan die hen bij elkaar bracht ('het is vast verzonnen, want kijk maar om je heen, er is niemand ziek') inmiddels niet meer vol te houden is, leidt niet tot herbezinning omdat er inmiddels een groepsband is ontstaan.
Fact-checking: wanneer is dat zinvol en wanneer niet?
Hierboven las je over Boy en Eva die een conflict hebben over het Pfizer vaccin. Als ze vrienden willen blijven, zouden ze er tijd in kunnen stoppen om elkaars uitspraken te onderzoeken. Boy gelooft dat het bericht over de opgepakte Pfizer baas een nep bericht is, opgeblazen door een obscure nieuwssite. Eva gelooft dat alle grote mediabedrijven het bericht achterhouden omdat ze gedwongen worden censuur toe te passen.
Het frappante is in deze tijd dat we een onvoorstelbare hoeveelheid informatie tot onze beschikking hebben, maar dat het juist moeilijker is geworden om de waarheid te onderzoeken. Boy en Eva kunnen alleen uit deze situatie komen als ze samen op zoek kunnen gaan naar bronnen die ze beiden vertrouwen.
Helaas is dit lang niet altijd mogelijk. In sommige relaties kom je mensen tegen die alle grote media als 'MSM' (mainstream media) afserveren. Die mediabedrijven (zo denken zij) staan allemaal in dienst van verspreiders van leugens, dus daar kun je je feitenonderzoek niet op baseren. Een tweede probleem is dat er bij sommigen een zorgwekkend wantrouwen is naar wetenschappers, waardoor ongestudeerde leken eerder worden vertrouwd de waarheid te vertellen, dan 'witte jassen', ook al werken die voor gerenommeerde universiteiten die onafhankelijk van elkaar tot gelijke conclusies komen.
Wie meer wil weten hoe mensen overtuigd kunnen raken van tegengestelde werkelijkheden, kan ik aanraden de documentaire 'the Social dilemma' te kijken. Met hier de trailer en hier een boeiende Lubach op zondag die de effecten van social media naar de Nederlandse situatie vertaalde.
Wat heb je aan deze feiten-dimensie in corona-discussies?
Als het niet lukt om gezamenlijke bronnen te kiezen die je als betrouwbare bron voor feiten erkent, heeft verder discussiëren op dat moment geen zin. Dat wil niet zeggen dat je de relatie dan maar moet opzeggen, maar er is eerst fundamenteel weer een stukje gemeenschappelijkheid nodig qua bronnen die jullie beiden betrouwbaar vinden voordat je elkaar zult kunnen bereiken. Zonder die gemeenschappelijke grond onder de voeten bereik je elkaar echt niet.
Hoe kun je dat doen? Kijk of er in de relatie gemeenschappelijke 'grond onder de voeten' te vinden is zonder direct over verschillen te praten. Een aantal voorbeelden:
Een zus zegt tegen haar zus met wie ze al maandenlang geen contact heeft vanwege coronadiscussies: "We hebben nu maanden geen contact, maar we zijn en blijven wel zussen van elkaar. Ook al denken we heel verschillend, dat verandert niet. Zullen we weer een keertje bellen, waarbij we afspreken juist niet over onze verschillen te praten?"
Twee collega's die regelmatig aanvaringen hadden omdat de een absoluut tegenstander is van vaccinatie en de ander niet, spreken af: "We zijn vooral collega's van elkaar. Dat is onze relatie die we al 15 jaar hebben! Dat we zo fundamenteel verschillend denken parkeren we eerst maar eens. Alleen over de praktische gevolgen op het werk (wel/niet mondkapje dragen) moeten we kijken wat er per se besproken moet worden."
Drie vrienden die zo heftig gediscussieerd hebben over vaccinatie dat ze elkaar een tijdje niet wilden zien, spreken af om samen eerst te kijken naar wat hen samenbindt. Als ze afspreken een avond vooral te benoemen waarmee ze het eens zijn wat de ander zegt, blijkt al snel dat ze veel meer gemeenschappelijke basis hebben dan ze dachten.
Samengevat: wanneer er geen gedeelde basis is qua feiten, moet dát eerst onderwerp van gesprek zijn. Als blijkt dat er geen enkele bron is die jij en de ander allebei vertrouwen, biedt een van de volgende dimensies wellicht nog een opening, maar is het riskant om elkaar met 'feiten' (die de ander dus niet erkent als feit) te bestoken.
Tot slot: relaties zijn zoveel meer dan feiten
Alhoewel de eerste dimensie (feiten) onmisbaar is om naar relaties te kijken, doet het relaties te kort om niet verder te kijken dan alleen feiten. We zijn immers niet mensen die relaties hebben door het uitwisselen van nieuwsfeiten, maar er speelt in onze relaties veel meer. In het volgende artikel gaat het over wat in de mens is: gevoelens, gedachten, overtuigingen etc. Kortom: ons brein.
Het eerste artikel werd al behoorlijk veel gelezen. Ik ontving ook al een aantal reacties. Nieuwe reacties zijn welkom. Heb je vragen of roepen de artikelen gedachten op die het waard zijn om te delen? Van harte welkom!
Communiceren is ook: dit blogartikel delen met bekenden...
Delen kan heel simpel met de icoontjes hieronder naar Facebook, Twitter, LinkedIN of als link die je bijv. kunt e-mailen.
Wil je updates per e-mail ontvangen als er een nieuwe blog is? Schrijf je dan hieronder in. Let op: de e-mails komen bij sommige mensen in hun map voor ongewenste-mail. Als je de afzender als 'vertrouwd' accepteert gebeurt dat niet weer.