Ongepast toch?! In de week dat de oorlog in Oekraïne in volle hevigheid losbarstte een nieuw artikel schrijven over wat Corona met relaties doet... Of hebben die onderwerpen toch met elkaar te maken?
In deze serie artikelen zijn we toegekomen aan de 'vierde dimensie' waarin diverse waardevolle thema's zitten. Ik heb het thema 'Destructief recht' gekozen omdat het alles te maken heeft met oorlog én met Corona.
Heb je de eerdere artikelen al gelezen? Dan raad ik je aan deze alinea verder te skippen. De serie gaat over een vier dimensionale manier van kijken naar de relationele werkelijkheid. De hele serie is hier te vinden op de themapagina over Corona. Tot nu toe ging het over de eerste tot en met derde dimensie. In de vierde dimensie gaat het om relationele ethiek: wat vind je wel en niet oké in de relatie met de ander. De psychiater Nagy heeft diverse heel waardevolle inzichten aangeleverd waarvan je er een aantal gepresenteerd krijgt. Deze keer: destructief recht - het recht op vergelding.
In het kort: van onrecht via boosheid tot wraak
In onze wereld wordt enorm veel onrecht aangedaan door mensen die menen het volste recht daartoe te hebben. Poetin's zelfrechtvaardiging om te doen wat hij doet is er een groot voorbeeld van. Dat mechanisme van 'recht om onrecht te doen' zit in ons allen en is ook heel alledaags. Dichtbij huis bijvoorbeeld: de mevrouw van de winkel die tamelijk onbeleefd doet tegen de klanten en als ze merkt dat mensen dat niet fijn vinden hoor ik haar zeggen: 'Ja, weet je, ik sta er alleen voor. Ze hebben te weinig mensen ingeroosterd én er is opeens een zieke, dus ik weet het ook even niet hoor.'
Hoe werkt dat nu, dat iemand het recht meent te hebben om zelf de ander iets aan te doen?
Het onderstaande plaatje laat het zien:
Het begint altijd met onrecht. Er zijn allerlei soorten onrecht (daarover later meer), maar in het kort is onrecht alles wat je niet wilt dat het je overkomt. Dat kan heel groot zijn (een bom verwoest je huis), maar ook heel klein (iemand heeft de wc-rollen niet aangevuld).
Vanwege het onrecht ontstaan er emoties (bijv. boosheid, angst, verdriet). Die emoties vanwege het onrecht leiden vervolgens tot wraakgevoelens. Dat klinkt misschien wat groots, maar het gaat om gedachten die je hebt als geldige reactie op het onrecht. In de laatste stap zet je die wraakgevoelens vervolgens om in échte handelingen: de wraak/vergelding.
Waarom heet het 'destructief (on)recht'?
Die laatste twee stappen zijn de moeite waard om nader te bekijken. De wraakgevoelens (die voelen als een geldige reactie op wat je is aangedaan) worden ook wel destructief recht genoemd. Je hebt het gevoel het recht te hebben om iets destructiefs te doen. Dat mechanisme begint al op jonge leeftijd. Het kleine kind dat ziet dat de ander zijn speelgoedauto heeft gepakt voelt het recht om hem dat betaald te zetten en geeft een klap. Wie kent niet de 'ja maar hij...' reacties als je een kind aanspreekt op niet acceptabel gedrag. In het 'ja maar hij...' zit voor het kind de rechtvaardiging voor wat het deed. Het voelt het recht te hebben om de ander iets aan te doen. Het 'recht hebben' heet 'Destructief recht'. Het uitoefenen van dat recht leidt tot 'Destructief onrecht'.
Het destructief onrecht is zelf weer onrecht voor een ander. Zo ontstaan er ketens of zelfs explosies van onrecht waarvan de daders zich gerechtigd voelen het zo te doen.
Een voorbeeld: op het voetbalveld haalt een jonge speler Nabil zijn tegenstander Ronnie met een tackle onderuit. Kijk eens wat voor keten van onrecht er ontstaat vervolgens:
Ronnie valt en roept tegen Nabil: 'stomme Turk!'
Nabil komt naar Ronnie en roept 'racistische kaaskop' en geeft hem zo'n duw dat hij weer valt.
De vader van Ronnie heeft het gezien en komt er op af. Hij is woest en pakt Nabil zo stevig bij zijn arm dat die het uitschreeuwt.
Twee mannen en een vrouw die het tot nu toe nauwelijks gezien hadden, zien wat Ronnie's vader doet en komen dreigend op hem af. Hoe hij het lef heeft om zo'n klein jochie te mishandelen. Er wordt flink gescholden en geschreeuwd.
Op de parkeerplaats na afloop zijn de gemoederen nog niet gesust. Ronnie's vader rijdt zo kwaad weg dat hij (bijna) de trainer van de sokken rijdt.
Dat is de druppel: de trainer belt het bestuur om Ronnie's vader een verbod te geven om nog weer te komen.
En is het dan voorbij? Kleine kans. Elk van bovenstaande punten is weer opnieuw de keten van onrecht --> nieuw onrecht en elk van de genoemde personen meent ten volle in zijn/haar recht te staan om te doen wat ze doen. Het is duidelijk dat op deze manier er steeds weer en meer onrecht ontstaat. Dat is ook waarom het destructief recht heet. Het voelt wel als een recht, maar is in zijn uitoefening destructief.
Over hoe het recht op boosheid nieuwe boosheid uitlokt maakte ik een korte visual die je hier vindt.
Leunen op je destructief recht maakt dat je zelf een dader wordt
Binnen de Contextuele Benadering waaruit ik veel relationele inzichten kreeg, wordt de term 'leunen op je destructief recht' gebruikt. In de vorige paragraaf las je al hoe iedereen destructief recht (het recht om te vergelden) opbouwt. Als je gaat leunen op dat recht, rechtvaardig je jezelf om gedrag te vertonen dat je anders niet had kunnen verantwoorden.
Leunen op destructief recht is in Coronatijd erg veel te zien geweest. In een gewelddadige vorm zag je het bij de rellen in Eindhoven en Rotterdam, waarbij de ene na de andere verdachte in de rechtbank uitlegde wat bij hen het opgebouwde destructief recht was waardoor zij het op dat moment akkoord vonden om een steen naar een agent te gooien, een terras kort en klein te slaan etc. Als ik de verhalen van zulke daders hoor ontstaat bij mij vaak meer medelijden/begrip, ook al is de daad die ze pleegden nog even fout.
Als je leunt op je destructief recht kun je tot extreem gedrag komen: andere mensen bedreigen of zelfs: een land binnenvallen
Op het moment van schrijven dit artikel is de oorlog in Oekraïne ruim een week gaande. De wereldwijde verontwaardiging is enorm. Tegelijkertijd lees ik ook regelmatig commentaren van mensen die het opnemen voor Poetin. De redenering is dan: de Navo is haar beloften niet nagekomen en is opgerukt naar Rusland, dus hij kon gewoon niet anders dan terugslaan. In die redenering gaat (los van of het waar is) volgens mij iets grondig mis qua wijze van argumentatie. Die redeneerfout is niet nieuw en komt al op jonge leeftijd voor: Het gepeste jongetje dat de banden van zijn belagers lek steekt en wordt betrapt, verdedigt zich door te zeggen: 'ja maar zij hebben mij gepest'.
Er wordt bij deze redeneerfout iets zichtbaar dat cruciaal is bij verwerking van onrecht.
In onderstaand plaatje zijn twee zienswijzen weergegeven hoe je je eigen positie kunt zien als je onrecht overkomt. De bovenste manier lijkt misschien best wel logisch en het is de zienswijze die hierboven werd genoemd waarbij mensen Poetin niet aansprakelijk vinden voor de oorlog in Oekraïne. De onderste zienswijze heeft een enorm verschil: het slachtoffer komt niet in de macht van de dader.
Dat is ook wat je regelmatig kunt lezen in verhalen van slachtoffers die tegen alle verwachtingen in hun daders vergeven of oproepen af te zien van wraak: ze hervinden hun vrijheid en zijn niet meer in de ban van de dader.
Door scherp onderscheid te maken tussen de dader en de soms afschuwelijke daden die ze iemand aandoen enerzijds en de (begrijpelijke) gevoelens en (begrijpelijke) gedachten over wraak bij het slachtoffer anderzijds, kun je zelf scherper blijven zien waar je verantwoordelijkheden liggen én kun je anderen helpen de autonomie te hervinden.
Hoe rechtvaardig het ook kan voelen, als mensen kiezen om de vanzelfsprekende wraakgevoelens om te zetten in daden, worden ze (vaak zonder het bewust te willen) daders. Ook derden (die niet rechtstreeks het onrecht ondergingen) kunnen tot wraak komen of tot goedkeuring van een wraakactie. In 2019 werd in Assen een verdachte van een zedenmisdrijf met een 4 jarig meisje aangehouden door de vader van het slachtoffertje en vier buurmannen. De man overleed voordat de politie er was. In de eerste dagen was het beeld dat de vijf mannen hem hadden doodgeslagen en er was opvallend veel instemming en begrip voor die daad (destructief recht dat tot destructief onrecht had geleid). Anderen reageerden dat de man doofstom is en dat er daardoor een gruwelijk misverstand was ontstaan, waarbij de vijf mannen voor eigen rechter hadden gespeeld en een onschuldige hadden gedood. Dat leidde weer tot bedreigingen naar deze vijf. Uiteindelijk bleek dat de man wel degelijk zedenmisdaden had begaan en dat er gepast geweld was gebruikt bij de aanhouding. Wat die situatie liet zien (en dat gebeurt niet alleen bij zedenmisdrijven), is dat er snel meningen worden gevormd die allerlei derden tot actie aanzetten. Dat is ook in Coronatijd veelvuldig gebeurt, maar daarover meer in de volgende paragraaf.
Vier soorten onrecht
In bovenstaande heb je gelezen hoe onrecht aan de basis van destructief recht (recht op vergelding) ligt. Ik noem vier soorten onrecht en geef er voorbeelden bij die in Coronatijd speelden.
Iemand doet je iets aan wat je niet wilt
Bij dit onrecht doet de ene persoon de andere wat aan. Dat kan een persoon zijn die je kent, maar het kan ook een organisatie of groep personen zijn. Voorbeelden die in Coronatijd speelden maken duidelijk hoeveel van dit soort onrecht ontstond:
De agent die arbeidsongeschikt raakt vanwege geweld tijdens Coronarellen in Rotterdam. Realiseer je dat niet alleen de man zelf, maar ook zijn gezin, collega's etc. allemaal op hun eigen manier dit onrecht in hun leven krijgen.
De persoon die zich niet wil laten vaccineren en vanuit de overheid een testplicht krijgt opgelegd óf een feitelijk verbod om op allerlei plaatsen te mogen komen.
De viroloog die bijna dagelijks doodsbedreigingen krijgt toegestuurd via allerlei kanalen.
De leerkracht op de basisschool die een zeer boze ouder tegenover zich ziet omdat die niet wil dat haar kind een mondkapje moet dragen.
Wellicht ken je zelf ook veel voorbeelden. Realiseer je dat in al die gevallen er destructief recht wordt opgebouwd. Mensen raken opgeladen om revanche te nemen op een of andere manier.
Er overkomt je iets wat je niet wilt
Bij dit soort onrecht is er, in tegenstelling tot bovenstaande, geen persoon of organisatie aan te wijzen. Het grootste voorbeeld hiervan is wel Corona zelf. Dat overkomt de wereld en maakt velen destructief gerechtigd door de soms grote gevolgen.
Opvallend is dat er vanaf het eerste begin werd gezocht naar een schuldige voor Corona. Dat is in eerdere artikelen in deze serie ook besproken rond het thema 'Feiten'.
Je geven/inzet wordt niet gezien
Ook dit soort onrecht is veelvuldig ontstaan in Coronatijd. Het gaat hierbij om onrecht dat ontstaat als mensen iets geven, wat door de reactie van anderen blijkt niet gezien te worden. Dat is ernstig, omdat we juist door ons geven zichtbaar worden en de bevestiging nodig hebben dat we er toe doen. Hoe dat werkt kun je lezen in de artikelenseries over geven en ontvangen en over hoe we onszelf worden. Een paar voorbeelden hoe mensen niet gezien werden:
De RIVM medewerker die enorm veel overwerk deed en privéactiviteiten mis liep, maar in plaats van erkenning juist een storm van protest kreeg, plus bedreigingen waar ook zijn gezin onder leed.
De moeder die wekenlang haar kinderen hielp bij thuisonderwijs terwijl haar man het als vanzelfsprekend zag dat ze dat deed en vooral mopperde dat hij zelf niet naar de sportclub mocht.
De man die overtuigd is van het feit dat vaccins schadelijk zijn en een hoop privétijd stopt in het verzamelen van allerlei artikelen om dat te bewijzen, maar vervolgens door zijn familie de rug wordt toegekeerd en van zijn werkgever een berisping krijgt.
Je krijgt niet waar je recht op hebt
De laatste soort onrecht heeft te maken met de vorige. Het gaat om geven en ontvangen. Als je niet krijgt wat je toekomt, is dat ook onrecht dat tot opbouw van destructief recht leidt. Zo! Dat klinkt misschien best als een ingewikkelde zin, maar een paar voorbeelden maken het wellicht duidelijker:
Een nieuwsbericht zegt '500€ bonus voor zorgmedewerkers', maar jij blijkt net buiten de selectie te vallen, ook al heb je heel veel extra moeten werken.
Een bedrijf (Randstad) sponsort een stichting die grootschalig mondkapjes inkoopt. In plaats van een betrouwbare relatie met een goede doelen oogmerk, blijkt dat er enorme winsten in de zakken van enkele personen verdwijnen. Let eens op hoe er over die zaak gesproken wordt, daar zit bij velen destructief recht achter.
Een ouder wil graag zijn kind naar de klas brengen omdat het kind erg gespannen is. Vanwege coronaregels wordt hem echter de toegang geweigerd.
Welk onrecht iemand ook maar treft, het is altijd een reden om destructief recht op te bouwen. Dat wil niet zeggen dat iedereen ook altijd revanche neemt, maar ieder mens maakt momenten mee dat hij zich gerechtigd voelt voor gedrag dat normaliter voor hem vreemd zou zijn. De assistente van een huisarts die al wekenlang extreme drukte meemaakt kan bellers afsnauwen omdat haar tankje echt leeg is. Voor die bellers is dat nieuw onrecht, terwijl het onrecht dat de assistente ervaart nog steeds niet gezien is.
Hoe kom je van destructief recht af zonder nieuw onrecht?
Wellicht vraag je je af: hoe kom je af van dat destructieve recht? Hoe voorkom je dat mensen zelf hun recht gaan halen? Dat is een altijd actuele vraag, maar zeker als je kijkt welke stroom van onrecht er in deze dagen in Oekraïne en Rusland plaatsvindt.
In een volgende artikel zal het er uitgebreider over gaan, maar om er alvast iets over te zeggen: erkenning speelt een hoofdrol. Erkenning betekent: gezien worden. Wérkelijk gezien worden in wie je bent en wat je meemaakt. Als de assistente in voorgaand voorbeeld een collega heeft die even de tijd neemt om met haar te praten over de buitengewone inzet die nodig is, zal haar dat een uitlaatklep geven waardoor het opgebouwde destructieve recht (wat voor haar voelt alsof haar tankje van 'aardig zijn' leeg is) kan wegvloeien. In het begin van de Coronatijd schreef ik een artikel over hoe je door erkenning kunt zorgen dat te korte lontjes niet leiden tot allerlei nieuw onrecht.
Naast erkenning is het ook belangrijk dat het slachtoffer zichzelf gaat realiseren dat er altijd keuzes zijn. Dat is een lastige boodschap, want als je slachtoffer bent, zit je niet te wachten op weer iets te moeten. Het is dan ook altijd het recht van het slachtoffer zelf om die stap te zetten. Wie daarover een indrukwekkend boek wil lezen van een vrouw die zelf enorm veel onrecht meemaakte tijdens de tweede wereldoorlog kan het boek De Keuze van Edith Eva Eger eens lezen.
Maar er zijn meer bekende voorbeelden hoe mensen omgaan met destructief recht. Stel dat je onterecht 27 jaar gevangen wordt gehouden en gemarteld bent. Dan is het toch logisch dat je vol zit van haat en wraakgevoelens? Nelson Mandela maakte precies dat mee. Hem werd regelmatig gevraagd hoe hij over wraak dacht. Hij zei: "Toen ik de poort van de gevangenis door liep mijn vrijheid tegemoet, wist ik dat als ik mijn bitterheid en haat niet óók achter me zou laten, ik nog steeds in de gevangenis zou zitten". Hij wist dat hij zelf in de donkere wereld van vergelding en wraak zou blijven vastzitten als hij niet zich de vrijheid eigen maakte om de stap te zetten zich niet door wraak te laten inpalmen.
Vanuit het Christelijk geloof (ik ben zelf Christen) is het thema 'wraak/vergelding' belangrijk. Voor iedereen die dat wil geloven is er een bijzonder aanbod van God: 'laat Mij maar wraak nemen, dan ben jij er van af'. De boodschap is dus niet: je mag niet boos zijn, of je mag geen wraakgevoelens hebben, maar: oefen geen wraak uit en laat dat maar aan God over. God rekent op een bijzondere manier af met daders. Er is genade voor alle mensen, dus zelfs voor mensen als jij en ik. Op deze manier komt er een einde aan de eindeloze keten van onrecht-> vergelding die altijd weer nieuw onrecht maakte.
Wat hebben Corona en Oekraïne met elkaar te maken?
In deze tijd met ongekende ontwikkelingen lijkt het of Corona uit de aandacht verdwijnt door het dagelijks afschuwelijke nieuws over de oorlog in Oekraïne. Vreemd genoeg kan zelfs dat wegdrukken nieuw destructief recht opleveren. Dat fenomeen is niet nieuw en werkt als volgt: iemand maakt iets verschrikkelijks mee. Terwijl de persoon nog vol emoties en behoefte aan vergelding zit, gebeurt er iets anders dat zó groot is, dat het eerste probleem overschaduwd wordt. Een voorbeeld: honger in Afrika in landen waar honderdduizenden onrecht van een afschuwelijke burgeroorlog is aangedaan.
Het opgebouwde destructief recht wordt tijdelijk onzichtbaar, maar gaat niet zomaar weg. "De tijd heelt alle wonden" is een bekende spreuk die het veel te eenvoudig voorstelt. Erger nog: zo'n tegeltjeswijsheid kan mensen motiveren om problemen te negeren, mensen aan hun lot over te laten en conflicten niet op te lossen. Als je bijvoorbeeld kijkt naar de manier waarop Duitsland vernederd werd na de eerste wereldoorlog, was bijna voorspelbaar dat het destructief recht liet groeien waardoor er een broeikas voor geweld en nog grotere oorlog ontstond.
Wie op social media (of wellicht in vrienden- of familiekring) mensen ontmoet die overtuigd tegen vaccinatie, QR codes etc. zijn, kan daar lezen dat velen zowel onze overheid en ook de pers (de 'MSM' (Main stream media) genoemd door hen) niet vertrouwen rondom Corona, en hetzelfde wantrouwen ook hebben rond alle berichtgeving over Oekraïne. Doordat er (nog) niets is gedaan met het opgebouwde destructieve recht (bijvoorbeeld van mensen die zich uitgestoten hebben gevoeld doordat ze geen QR code hadden), zoekt dat recht een nieuwe uitweg en worden journalisten die part nog deel hadden aan enige berichtgeving over Corona toch weggezet als 'omgekocht door de overheid.' De beelden van verwoeste steden worden niet vertrouwd óf worden herlabeld als expres door Oekraïne zelf veroorzaakt óf als het logische gevolg dat het westen Poetin heeft gedwongen dit te doen.
Hoewel het logisch is dat Oekraïne veel aandacht krijgt, is het ook belangrijk dat er alsnog aandacht is voor alle verstoorde relaties en alle onrecht die mensen ervaren hebben. Als dat niet gebeurt, etteren de breuken in relaties steeds verder door.
Volgende keer: wie bedankt de Wappies?
Ook al zal tussen de regels duidelijk zijn dat ik me niet thuis voel in de redeneringen die ook wel complottheorieën worden genoemd, toch weiger ik mee te doen in het denken in twee kampen. Af en toe ga ik op social media gesprekken met mensen aan om te kijken of er iets van dialoog is te bereiken. Soms lukt dat, soms ook niet. In een volgend artikel gaat het over de toepassing van andere Contextuele thema's op de Coronatijd. Heb jij al eens een 'wappie' (nare naam overigens) bedankt omdat hij/zij zich zo druk maakt over jouw gezondheid?
Tot slot
Elke dag is vol met onrecht. Momenteel is het eenvoudig zichtbaar en voor sommigen ook voelbaar. Maar het onrecht was er al. In Afghanistan vindt onrecht plaats dat ook ontstellend mensonterend is. En hoeveel onrecht ontstaat er niet in Jemen en de eindeloze rij andere oorlogsgebieden, achterstandswijken, hongergebieden?
Persoonlijk ben ik dankbaar dat ik als Christen een visie op de wereld heb die de blik omhoog gericht houdt. Wellicht zie je omhoog kijkend meer ellende dan wanneer je alleen naar je schoenen kijkt, maar je hebt ook iets te bieden qua nieuws dat het overal doet en voor iedereen: kwaad overwin je met goed. Ten diepste ís kwaad al overwonnen, ook al ziet het er hier nog totaal anders uit. Mooier dan ik het kan zeggen en zéker mooier dan ik het kan zingen (..) is dat in het wereldwijd tientallen miljoenen keren beluisterde 'Look Up Child' van Lauren Daigle te beluisteren.
Doet dit artikel iets met je? Voelt het als onrecht waarover je boos/verdrietig wordt? Zet het je aan het denken op een manier die je onrustig maakt? Probeer er eens over te spreken met mensen in je omgeving. Lukt dat niet? Laat het eens weten, misschien komen we er samen een stap verder in.
Nog even over delen....
Delen kan heel simpel met de icoontjes hieronder naar Facebook, Twitter, LinkedIN of als link die je bijv. kunt e-mailen.
Wil je updates per e-mail ontvangen als er een nieuwe blog is? Schrijf je dan hieronder in. Let op: de e-mails komen bij sommige mensen in hun map voor ongewenste-mail. Als je de afzender als 'vertrouwd' accepteert, gebeurt dat niet weer.
Comments