"Heb ik net een week keihard gewerkt om kleding in te zamelen, staat er in de krant 'we hebben geen behoefte aan kleding, maar aan medicijnen en voedsel.' Niet echt de reactie waar ik op zit te wachten..."
"Onderweg heeft dat jongste kind bijna de hele tijd gehuild omdat het de vader miste. Maar nu ze bij ons thuis is, begint ze te lachen. Daar doe ik het voor hoor!"
De oorlog zit in je hoofd. En momenteel leidt dat bij veel mensen tot actie. Hoe zit het met geven en ontvangen in zo'n crisissituatie? In dit tweede artikel in de serie mini-artikelen n.a.v. de oorlog in Oekraïne kijken we door de bril van geven en ontvangen naar wat er gebeurt in ons land m.b.t. de oorlog.
Geven kan niet zonder ontvangen
In alle landen in Europa is een stroom aan hulpacties vanuit particulieren op gang gekomen. De een rijdt met een frietkar naar een opvangkamp in Polen, de ander organiseert kledinginzameling en regelt vrachtauto's. Vluchtelingenwerk Nederland biedt een overzicht van de vele tientallen initiatieven voor allerlei soorten van hulp.
Naast de hulp die gericht is op Oekraïne en de buurlanden die in eerste instantie de grootste stroom vluchtelingen opvangen, ontstaan er in heel Europa particuliere initiatieven. Particulieren bieden spontaan een deel van hun woning aan of organiseren groepsopvang. Om een indruk te krijgen van hoe zo'n organisatie spontaan ontstaat is de website van 'Thuis voor Oekraïne' interessant. Op de team-pagina staat van diverse medewerkers wat hen motiveerde om in beweging te komen.
Al dat geven in al die verschillende vormen heeft ontvangers nodig. Al die goed bedoelde initiatieven hebben behalve vrijwilligers óók ontvangende Oekraïners nodig. En dat gaat niet altijd goed. De stromen kleding zijn zo groot dat ze juist problemen opleveren in plaats van oplossingen bieden. Was dat te voorzien geweest? Diverse organisaties vragen al lange tijd om geld en medicijnen en juist niet om kleding. Een voorbeeld is Dorcas, een grote hulporganisatie. In het begin van de Oekraïne oorlog zei een woordvoerder al: geef geen spullen maar geld. En dat was geen nieuw geluid. In 2020 schreef men hierover al uitgebreid en beargumenteerde men waarom geld echt een betere gift is. Ik licht de hoofdargumenten er even uit en vertaal ze naar 'geven en ontvangen':
'Geld is hulp die past'. Met geld kan de ontvanger veel beter kiezen wat er écht nodig is. Geld maakt de kans veel groter dat er 'passend gegeven' wordt - een voorwaarde van geven en ontvangen.
'Geld maakt geen nieuwe kosten'. Voor spullen is transport en logistiek nodig. Met geld kan men lokaal oplossingen realiseren waarmee je ook nog eens geeft aan de lokale economie. Het geven van geld heeft dus niet een extra gift voor transport nodig én je geeft er meer mee dan met spullen, namelijk zowel de lokale economie als de hulpbehoevende hebben er beiden wat aan.
'Geld is hulp die waardig is en daarmee vertrouw je de ander.' In plaats van keuzes te maken voor iemand die al veel kwijt is, geef je juist keuzemogelijkheid als je geld geeft. Je vertrouwt de ander. Dát is nog eens een gift...
Een kleine toevoeging over verzamelde spullen. Dorcas wil die best graag hebben (mits het goed is), maar vooral om het te verkopen in Nederland waarna de opbrengst voor hulp elders wordt ingezet.
Wie geeft er aan wie?
Bij geven en ontvangen is het altijd zinnig om je af te vragen wat er nu wérkelijk gegeven wordt en aan wie.
Kijk eens naar deze foto en probeer eens te beantwoorden 'wie krijgt hier wat?'
Ik gebruik dit soort foto's regelmatig in trainingen als het over geven en ontvangen gaat. Vrijwel altijd komt men er vrij snel op dat de vrouw ook iets krijgt, namelijk het prettige gevoel om iets te kunnen geven. De man krijgt wat geld. Dus beiden krijgen iets.
Wie krijgt er het meeste, denk jij? Of anders gevraagd: wie is na afloop van deze 'transactie' gelukkiger?
Sommigen antwoorden: de vrouw, want die had al genoeg om uit te delen en na afloop ook nog eens het prettige gevoel iets te betekenen voor de man. Mijn vraag is dan: 'zou het niet fair zijn als de vrouw dan ook dankjewel zegt tegen de man dat hij haar de kans op dat prettige gevoel gaf?'
Ik vind hulp aan mensen die het nodig hebben heel goed! Fijn dat er zoveel mensen zijn die (nu) iets willen doen. Toch heb ik ook wel vragen waardoor het ongemakkelijk voelt. Een paar (persoonlijke) gedachten:
Wat maakt dat er nu ruimhartig wordt gegeven? Even de cijfers: de giro 555 actie bracht maar liefst 137 miljoen Euro op. Ter vergelijking: de actie voor Beiroet: 15 miljoen; hongersnood Afrika: 35 miljoen; Syrië: 5 miljoen; Haïti: 111 miljoen; 'Afrika sterft van de honger': 17 miljoen; Tsunami Azië: 208 miljoen. Voor een compleet overzicht klik hier. Wat maakt deze ramp (want dat is het zeker) zo anders dan verwoestende honger in Afrika?
Is geven soms niet 'geven aan jezelf'? Die gedachte komt in me op als ik berichten zie langskomen van 'bedrijf X dat bedrag Y geeft' of 'Mevrouw Z die op de radio vertelt dat ze nu toch 25€ gaat geven.'
Zijn vluchtelingen uit Oekraïne een ander soort mensen dan vluchtelingen uit Syrië? De laatstgenoemde vluchtelingen lopen en liepen in Nederland tegen een verzuurd vluchtelingenbeleid aan. Geert Wilders durfde openlijk die voorkeursbehandeling van Oekraïners te benoemen. De rest 'moet het land uit worden gegooid'.
Helpen is toch goed!...Wat kan er mis gaan?
Als geven en ontvangen niet in balans zijn ontstaan er problemen. Dat is in langdurige relaties (zoals huwelijken) het geval, maar ook op korte termijn kan dit gebeuren.
De hulpvaardigheid waarmee sommige particulieren vluchtelingen thuis opvingen bleek in de praktijk vaak veel weerbarstiger. Van diverse kanten was hier al voor gewaarschuwd: denk er niet te licht over om anderen in je huis op te vangen.
De gevolgen van een mislukte opvang zijn serieus. Het hulpvaardige gezin is een illusie armer en (niet te vergeten!) het vluchtelingengezin moet opnieuw naar een nieuwe locatie. Alleen al rond Heerenveen overkwam het 30 vluchtelingen de afgelopen dagen.
Wat werkt wel?
Hoe ongemakkelijk het misschien ook klinkt, het is aan te bevelen bij elk spontaan initiatief kritisch te onderzoeken hoe het zit met geven en ontvangen. Een aantal mogelijke vragen die daarbij een rol spelen voor gever en ontvanger.
Voor de gever:
Wat wil je geven?
Kun je dat ook geven?
Hoe ziet het qua geven er uit over een week, een maand, een half jaar?
Wat voor beeld heb je over de ontvanger? Wat verwacht je van hem/haar?
Wat gebeurt er met je als de ontvanger niet wil hebben wat jij wilt geven?
Voor de ontvanger (of nadenkend over de ontvanger):
Wat heeft de ontvanger werkelijk nodig?
Wat kan de ontvanger teruggeven?
Hoe kan de ontvanger in de gelegenheid worden gesteld om zelf ook te geven / het gevoel te hebben er toe te doen?
Kan de ontvanger zelf ook kenbaar maken wat hij/zij zelf wil?
Tot slot
In de artikelen op Tussenikenjij.nl gaat het vaak over geven en ontvangen. Er is zelfs een themapagina met een hele serie artikelen beschikbaar. In elke relatie wordt gegeven en ontvangen. Elke relatie, hoe vluchtig ook, is belangrijk. Het is een moment waarop de ene mens de andere tegenkomt. Maar ook: waarop de ene mens zichzelf zichtbaar ziet worden in wat hij voor de ander kan betekenen. Omdat mensen groeien door relaties (en dat geldt ook voor de hartelijk opgevangen schoolkinderen, de getraumatiseerde vrouwen etc.) is het heel waardevol dat er veel bereidwilligheid is om mensen te helpen. Zó waardevol, dat het verdient om zorgvuldig om te gaan met wat er gegeven én ontvangen wordt.