Tijdens de felle boerenprotesten schreef ik een blogpost (hier terug te lezen) over de emoties die opspelen tijdens de stikstofcrisis. Daarin stond de vraag:
Wie ziet de boer nog achter de boosheid?
Het antwoord is denk ik in ieder geval: Johan Remkes. Het door hem uitgebrachte rapport bevat een mooie mogelijkheid om een belangrijke thema over relaties in de praktijk aan het werk te zien: erkenning. Die erkenning is volgens mij ook de verklaring voor het feit dat het rapport in de eerste dagen na het uitbrengen van tegen over elkaar staande partijen waarderende en gematigde reacties kreeg. In deze blog lees je hoe 'erkenning' een grote rol hierin speelt. Ook lees je een korte reactie van boer Jasper Meerkerk uit Nieuw-Lekkerland.
Remkes' dialoog: de menselijke kant
Remkes kreeg als opdracht om de dialoog te herstellen tussen betrokken partijen in het stikstofvraagstuk. Hij is een aantal maanden bezig in gesprek geweest en schreef een rapport (hier kun je het lezen). In deze blog gaat het vaak over dialoog: door woorden komen twee personen (een 'ik' en een 'jij') met elkaar in verbinding en krijgen meer zicht op elkaar. Ik las het deel van Remkes' rapport waarin hij uitlegt hoe hij de gesprekken aanpakte en zag er zoveel raakvlakken met deze blog in zitten dat ik er graag bij stil sta.
In de beginfase gebeurde er iets cruciaals: Remkes had een bepaald plan, maar ontdekte in de praktijk dat er een grote vertrouwenscrisis was en dat hij zijn plan moest aanpassen. Mede door die houding kwamen ook de eerst nog onwillige partijen aan de gesprekstafel.
Daar zat al het eerste element van erkenning in: metterdaad laten zien dat je de ander ziet. Hij zag dat de woede en onrust dermate groot was dat zijn plan aangepast moest worden. Dat gaf de ander het signaal: je wordt gezien en er wordt rekening met je gehouden.
Remkes schrijft:
In de gesprekken ging het ook veel over menselijkheid en over emotie.
Kortom: Remkes heeft door een open houding te hebben naar de vorm van de dialoog gezorgd dat mensen aan tafel kwamen en aan tafel bleven.
Erkenning: de ander wezenlijk zien
Erkenning is in een goede relatie onmisbaar. Erkenning gaat er over dat je de ander ziet zoals die écht is (wezenlijk dus) én dat je dat ook aan de ander laat merken. Het omgekeerde van erkenning vond plaats in de weken waarin er (heftige) protesten waren: een deel van de boeren zag zich weggezet als natuurhater en als niet constructief. Dát kan veel emoties oproepen omdat ze zich daar niet in herkenden. Remkes schrijft:
'een deel van de boeren zag zich weggezet als verliezer van de discussie.'
Wellicht herken je dat zelf ook: als iemand jouw (goede) bedoelingen niet alleen in twijfel trekt, maar naar anderen juist een negatief beeld van jou neerzet, waarin je jezelf totaal niet herkent, kunnen heftige emoties ontstaan.
Als mensen zich wel weer gezien voelen, ontstaat er weer meer ruimte voor gesprek (dialoog) zonder dat hevige emoties dat in de weg staan.
Remkes' erkenning
In het rapport schrijft Remkes een mooi stukje hierover:
"Bovendien – misschien wel het belangrijkste – moet er echte erkenning zijn van de emoties en woede. Dat krijg je nooit goed op papier, maar de kern is dat een groot deel van de boeren én inwoners van het landelijk gebied zich zwaar tekort gedaan (en soms zelfs bedonderd) voelt en naar mijn inzicht ook tekort gedaan is. Hoewel wetsovertreding en intimidatie altijd afgekeurd moeten worden, ben ik enorm geschrokken van de oprechte wanhoop die in de ogen van redelijke mensen te zien is. Dat hier heftige emoties uit volgen, begrijp ik wel."
Ik vond dit knappe tekst. Er zitten veel elementen in die bij erkenning horen:
'Misschien wel het belangrijkste': hij maakt duidelijk dat wat er nu komt van grote waarde is. Aandacht is getrokken.
'Dat krijg je nooit goed op papier': alvast duidelijk maken: dit is zo groot/gevoelig, dat het oké is als je de nu volgende tekst niet aansprekend genoeg vindt voor jouw situatie. Wat Remkes wil zeggen is nóg dieper dan wat de lezer hier op papier aantreft.
(In mijn woorden) 'wat boeren voelen (er is mij zwaar tekort gedaan) is wat Remkes betreft ook een feit.' Kortom: jullie zeuren maar niet of je gevoelens zijn wat doorgeschoten, maar er is jullie écht tekort gedaan.
Remkes schrijft niet alleen voor boeren, maar ook voor getroffenen door acties, agenten die heftige confrontaties meemaakten en gemeentelijk bestuurders die probeerden de orde te handhaven. Dus direct na het 'boeren zijn tekort gedaan' volgt een geruststellend standpunt: 'wetsovertreding en intimidatie moeten altijd afgekeurd worden.'
Dan komt volgens mij het sterkste stukje: hij verwoordt zijn eigen gevoelens. 'Enorm geschrokken' is hij. Waarvan? Van de 'oprechte' (weer erkenning) wanhoop in de ogen van redelijke (weer erkenning) mensen. De heftige emoties die velen hebben gevoeld kunnen bij hem op begrip rekenen.
Het lijkt misschien wat klinisch om het zo uit te pluizen. Dat doe je vast ook niet bij elke tekst die je leest. Met dit korte stukje tekst wil ik illustreren hoe Remkes vooral erkennend is geweest in zijn aanpak. En breder gezien: hoe erkenning zelfs in een zeer gepolariseerde discussie mensen weer dichter bij elkaar kan brengen.
Sommigen vonden het rapport waardeloos...
Nu zou je kunnen denken: 'Leuk verhaal over erkenning, maar er waren ook zeer negatieve geluiden te horen.' Klopt! Voor zover ik heb gezien, kwamen die massief negatieve reacties over 'onbetrouwbare overheid' en 'een rapport dat boeren in slaap zou sussen' uit de hoek van politici die de onrust onder de boeren gebruiken voor hun eigen programma om onrust in de samenleving te voeden. Als een partij die vooral splitsend en opruiend spreekt dit rapport direct afkraakt is het (lijkt mij) juist een extra ondersteuning dat dit rapport kennelijk echt iets waardevols bijdraagt.
Maar zijn de boeren hier nu mee opgeschoten?
Er zijn ook partijen die stellen dat de boeren hier niets mee zijn opgeschoten. Immers: de doelen voor 2030 blijven staan en er wordt nog steeds gesproken over inkrimping van de sector.
Remkes doet qua erkenning iets slims. In plaats van het rapport als 'reddende boodschap' te brengen kruipt hij alvast in het hoofd van de lezers (zowel boeren als overheid) en zegt:
Ik verwacht met deze boodschap niet dat de agrarische sector blij kan zijn met dit rapport. Ik heb echter gemeend dat het belangrijker is om het eerlijke verhaal begrijpelijk op te schrijven dan om – ten behoeve van een goede ontvangst – met halve redeneringen te doen alsof er nog veel andere mogelijkheden zijn. Dat is ook waar in de individuele gesprekken met boeren om gevraagd werd: geen irreële beloftes meer.
Als een boer dit rapport leest en zich niet blij voelt, herkent hij wat Remkes schrijft. Als hij dan ook nog eens leest dat Remkes duidelijk geluisterd heeft dat men geen irreële beloftes meer wil hebben, kan men toch erkenning ervaren, ondanks dat het rapport duidelijk maakt dat er (erg) veel zal moeten veranderen in de agrarische sector.
Boer Jasper Meerkerk over het rapport
Ik liet boer Jasper Meerkerk van zorgboerderij Eben Haëzer uit Nieuw Lekkerland een eerste versie van deze blogpost lezen en sprak er met hem over door. Meerkerk herkent de positieve kijk op het rapport van Remkes en de erkenning die daaruit voortkomt. Vooral dat er weer gepraat wordt vindt hij de grote winst van dit rapport. Over de (scherpe) kritiek van Remkes op het kabinetsoptreden zegt hij:
"De ruiterlijke erkenning door van der Wal dat Remkes gelijk had in zijn kritiek op haar dat ze de boodschap destijds niet goed gebracht heeft (met name het stikstofkaartje) vond ik mooi. “
Meerkerk zelf is erg betrokken in het gezamenlijk zoeken van goede oplossingen. Op de eigen zorgboerderij zoekt hij al jaren naar innovatieve oplossingen die goed zijn voor mens en natuur (zie de website van de boerderij). Hij vindt het belangrijk dat de boeren het niet alleen moeten oplossen, maar "de boeren hebben niet als enige een probleem, Nederland heeft een probleem".
Minder stikstof - Meer erkenning
Samengevat: in alle relaties is erkenning onmisbaar. Zonder erkenning raken mensen zo ver uit elkaar dat er beelden over elkaar ontstaan die voeding geven aan boosheid en geweld. Als wat mij betreft één advies door de overheid overgenomen zou moeten worden, is het wat Remkes schreef en laat zien: de ander werkelijk willen zien. Wellicht is dat ook beoogd destijds door de betrokken minister en ambtenaren. Na de door velen als een dolksteek ervaren presentatie van de aanvankelijke plannen is duidelijk dat het op dat moment niet erkennend is geweest.
Erkenning doet er toe
Erkenning gaat over grote processen zoals de commotie en gesprekken over het stikstofprobleem, maar nog veel vaker over één op één contacten. Wie heeft jou vandaag al wezenlijk gezien? En wie heb jij laten merken dat je hem/haar ziet en dat hij/zij er toe doet?
Nog even over delen....
Delen kan heel simpel met de icoontjes hieronder naar Facebook, Twitter, LinkedIN of als link die je bijv. kunt e-mailen.
Wil je updates per e-mail ontvangen als er een nieuwe blog is? Schrijf je dan hieronder in. Let op: de e-mails komen bij sommige mensen in hun map voor ongewenste-mail. Als je de afzender als 'vertrouwd' accepteert gebeurt dat niet weer.