Leren van het echte leven: een kleine baby (bijna 5 maanden jong) ligt op mijn benen. Ik til hem even op. Hij is een en al aandacht. Zodra we oogcontact hebben komt er weer zo’n gouden lach (zelfs mét geluid…) waarvan volgens mij ieder mens zou smelten. We kijken elkaar aan. Er zijn geen woorden nodig om toch echt contact te hebben. Wat geeft dit kleine mannetje ontzettend veel aan mij en ons. Alleen al zijn bestaan lokt het uit om te willen zorgen, aandacht te geven, lief te hebben… En sinds een aantal weken begint er steeds meer wederkerigheid in de communicatie te komen. Ogen die je bijna verlegen makend aankijken; een koppie dat naar je toe draait zodra je in beeld komt; vingertjes die om je vinger vastgrijpen zodra dat kan.
Haha… misschien denk je wel: ‘ben ik terechtgekomen in een loflied op het opa-zijn?’ Het zou kunnen, want inderdaad: sinds een kleine vijf maanden zijn mijn vrouw en ik voor het eerst opa en oma, doordat onze oudste dochter en haar man een zoontje - Kaleb - kregen. ‘Opa’: een term die een fundamenteel andere inhoud krijgt als het niet meer over anderen gaat, maar je het zelf bent. Grappig detail: dat blijken veel grootouders zo te ervaren.
Onlangs mochten we een dagje op onze kleinzoon passen (ja: ‘mochten’, want het voelt als een groot cadeau om te mogen doen). Leren over relaties doe je niet alleen door theorie tot je te nemen, maar zeker ook door het echte leven te leven en bewust te be-leven. In dit artikel wil ik een aantal gedachten delen over hoe verschillende thema’s uit de theorie zichtbaar en ervaarbaar waren. Thema’s die in diverse artikelen op deze blog al aan de orde kwamen, maar waar je nooit over uitgeleerd raakt (zo dadelijk meer over dat leren). Ik hoop dat dit artikel jou ook helpt nieuwe inzichten te krijgen over relaties – waar geen mens zonder kan!
Over leren: het houdt nooit op
Tijdens mijn opleiding bij ‘Leren over Leven’ in Antwerpen leerde ik van een van mijn leermeesters (Jan Hoet) een waardevolle les over leren. Leren is een continu proces waarin opgedane kennis in de praktijk wordt verrijkt met ervaring. Als je vervolgens de oorspronkelijke kennis nogmaals tot je neemt, is dat niet slechts het herhalen van de lesstof. Doordat je inmiddels meer ervaring hebt opgedaan landt de kennis in een nieuwe bodem. Wellicht ken je die ervaring, dat je iets herleest en denkt ‘zo heb ik dat nog nooit eerder gezien’. Dit proces van leren kun je stimuleren door van tijd tot tijd oorspronkelijke lesstof nog eens tot je te nemen. Jan Hoet zelf zei dat hij minstens eens per week weer een stukje las uit het basisboek van Nagy (de grondlegger van de Contextuele Benadering waarover het vaak gaat op deze blog). En dat terwijl hij inmiddels al tientallen jaren ervaring had als therapeut, docent en supervisor…
En jij? Heb jij nog een lesboek van vroeger liggen waar je als de ‘ik’ die je tegenwoordig bent in kunt gaan lezen? Voor mijzelf werd de waarde van dit voortgaande leerproces duidelijk door het dagje oppassen op onze kleinzoon. Ik heb al lang geleden de theorie over de balans van geven en ontvangen geleerd en heb er in ongeveer 2000 gesprekken heel vaak over gepraat met cliënten. Toch landde de kennis daarover (en over bijvoorbeeld het thema ‘hechting’) bij mij nog een laagje dieper. Ik neem je er graag een stukje in mee.
De balans van Geven en Ontvangen
In elke relatie wordt gegeven en ontvangen. Geven en ontvangen zijn de taal waarmee de relatie vorm krijgt. Door te geven toont iemand zijn bestaan aan de ander, maar tegelijk maakt hij ook zichtbaar dat hij ziet dat de ander bestaat: ‘Ik geef aan jou omdat ik je zie.’ Bij ontvangen gebeurt iets soortgelijks: als ik ontvang, weet ik me gezien. Er is iemand die mij ziet en voor wie ik genoeg beteken om iets aan mij te geven. En tegelijk: als de ander iets van mij ontvangt, weet ik dat ik mag bijdragen aan het leven van de ander. Dat ik waardevol genoeg ben om iets te geven. Als twee mensen aan elkaar geven en van elkaar ontvangen laten ze aan elkaar weten: ‘je doet er toe - je mag er zijn’ en ‘ik weet dat ik een plek heb in jouw leven – ik doe er toe – ik mag er zijn.’
Geven en ontvangen hebben dus veel te maken met ‘zijn’ en ‘tot wording komen’. Niet vreemd dus dat je geven en ontvangen als existentieel kunt zien: het gaat over ons bestaan en het is fundamenteel.
Hoe geeft een baby? Dat begint al door ‘te bestaan.’ In de meeste gevallen (ik noem dat zo omdat er ook andere situaties zijn waarin het helaas moeilijker ligt) is het ‘bestaan’ van de baby zeer gewenst en is het geven van de baby door te bestaan, iets wat de ouders, broertjes, zusjes, grootouders etc. graag willen ontvangen. Maar er zijn nog veel meer manieren waarop een baby geeft. Ik kreeg van Kaleb bijvoorbeeld (veel) lieve lachjes; aandacht; momenten dat ik me bijna verlegen voelde van de indringend volgende oogjes; wonderlijk kleine vingertjes die zich om mijn (dan erg dik lijkende) vinger sluiten; blije gevoelens van het wonder van nieuw leven dat er nog zo kwetsbaar uitziet… En dit lijstje is zeker niet compleet. Denk jij ook wel eens bewust na wat je allemaal ontvangt van een kind in je directe omgeving?
Veel ontvangen nodigt uit tot veel geven. En dat is exact wat een baby zeker in de begintijd enorm nodig heeft om te kunnen overleven. Nachten tobben met een baby van wie de gebruiksaanwijzing zoek lijkt te zijn geraakt, maken het nodig dat er gevende ouders/verzorgers zijn. De leuke momenten met een baby (die je als grootouders gemiddeld meer meemaakt dan de lastige momenten) worden altijd wel weer gevolgd door veel minder leuke momenten waarin je als ouder de grenzen van je mogelijkheden, energie en geduld tegen kunt komen. En dus hebben ouder en baby het nodig dat er bij de ouder een overschot aan ‘geef-energie’ is.
Een kenmerkende uitspraak over geven en ontvangen is dat deze in elke relatie in een bepaalde balans moeten zijn, waarbij elk van de beide personen uit die relatie zelf mag bepalen of men de balans in evenwicht vindt of niet. (Lees die vorige regel nog even als hij niet is blijven plakken, hij speelt namelijk in veel relationele conflicten een grote rol.) Nagy heeft echter over de intergenerationele balans (tussen ouders en kinderen) nog iets gezegd. Hij maakt dan onderscheid tussen horizontale en verticale relaties. Horizontale relaties zijn op hetzelfde niveau in een genogram/stamboom. Denk aan broer-zus, man-vrouw etc. Verticale relaties bestaan tussen mensen uit verschillende generaties zoals bijvoorbeeld vader-dochter, moeder-zoon etc. Nagy zegt over de balans van geven en ontvangen in relaties: waar in een horizontale relatie de balans in evenwicht hoort te zijn, zal de balans tussen ouders en kinderen (de verticale relatie) natuurlijk gezien scheef staan. Ouders behoren meer aan kinderen te geven dan van die kinderen terug mag worden verwacht. Of anders gezegd: kinderen zijn niet verplicht in een zelfde mate te geven aan ouders als de mate waarin ze ontvangen hebben van die ouders.
Daar zit ook iets moois in als je de lijn van opeenvolgende generaties bekijkt: doordat elke ouder veel (meer) geeft dan het kind terug hoeft te geven, kan dat kind, wanneer die zelf ouder wordt, aan zijn kinderen geven vanuit een overschot aan ontvangsten. Toegepast: als een vrouw van haar ouders meer krijgt dan ze terug heeft hoeven te geven, dan kan ze dat overschot (wanneer ze zelf moeder wordt) gebruiken om te geven aan haar kind. Zo ontstaat een soort dakpansgewijze keten van generaties waarin er veel wordt gegeven aan de nieuwe generatie.
Wellicht voel je al aan dat het helaas lang niet altijd zo gaat en dat dat dus ook enorme consequenties kan hebben. Kinderen die meer aan ouders moeten geven dan die ouders aan hen (kunnen of willen) geven, zijn zonder passende hulp meestal niet in staat om zelf passend te geven aan hun eigen kinderen wanneer ze die krijgen. Een voorbeeld: stel je een man voor die tijdens zijn jonge leven enorm veel heeft moeten zorgen voor zijn ouders die in een complex huwelijk vastliepen en nauwelijks ruimte hadden om te geven aan hun kinderen. Die man zal, wanneer hij zelf vader wordt, veel minder te geven hebben aan zijn kinderen, waardoor die kinderen juist worden uitgelokt om aan hem te geven. De normaliter positief van generatie op generatie doorgegeven rekening gaat dan andersom werken met als risico dat onrecht in de ene generatie wordt doorgegeven naar de volgende generatie. Enzovoort…
“Geven is ook ontvangen” en “Ontvangen is ook geven”
Nagy deed een uitspraak waar ik vaak bij word bepaald: “when giving, the giver often receives more than the receiver” (bij het geven ontvangt de gever vaak meer dan de ontvanger). Je zou kunnen denken dat dat waar is omdat je bij het geven van iets er vaak zelf ook iets aan hebt. Maar Nagy bedoelde het een laagje dieper: alleen al in het mogen en kunnen geven zit vaak een grote waarde voor de gever. Het ging er immers om, om als mens er toe te doen - van waarde te zijn. Door te kunnen en mogen geven ontvang je gelijktijdig zelf die fundamentele betekenis: je doet er toe.
Hoe onbewust de ontvanger zich er van is wat er allemaal gebeurt qua geven en ontvangen, toch geeft de ontvanger door te ontvangen. Dat gaat (meestal) onbewust. De ontvanger is zich er doorgaans niet van bewust wat er gebeurt qua geven en ontvangen, maar tóch kan hij geven door te ontvangen. En dat is de andere bijzondere waarheid bij geven en ontvangen: ontvangen is vaak ook geven. De ouder die een tekening krijgt van zijn kind (een tekening die niet meer is dan een paar krassen), maar het kind juist laat merken hoe fijn het is dat deze een tekening voor hem/haar heeft gemaakt, ontvangt niet alleen die tekening, maar geeft tegelijk ook aan het kind: ‘jij doet er toe’; ‘ik zie je’; ‘dat jij wil geven aan mij is belangrijk voor mij’.
Het kan ook mis gaan: het kind dat een kleurplaat aan de ouder wil geven, maar te horen krijgt ‘dat hoeft niet, want er hangen al genoeg kleurplaten’, wordt afgewezen. Het geven wordt belet omdat de ontvanger niet wil/kan ontvangen.
Dat geven en ontvangen, als je het goed bekijkt, continu door elkaar heen lopen, werd me nog scherper duidelijk toen we met onze kleinzoon aan het spelen waren. Alhoewel er twee generaties en zo’n 53 jaar tussen ons liggen, hadden we toch een prachtig feestje met z’n drieën waarin er continu gegeven en ontvangen werd. In die ‘dans’ van geven en ontvangen zag ik nog iets in de praktijk: als wij niet sensitief én responsief waren geweest, was de oppasdag voor Kaleb een heel nare ervaring geworden. Geven en ontvangen - sensitief en responsief: de stap naar de hechtingstheorie van Bowlby is makkelijk te maken.
Een klein uitstapje naar hechting
Wie de hechtingstheorie van John Bowlby kent, weet hoe ontzettend belangrijk een sensitief-responsieve band is voor de opbouw van een veilig hechtingsmodel in het jonge kind. Op deze blog staat een serie artikelen over hechting als je er meer over wilt lezen: https://www.tussenikenjij.nl/wat-is-hechting
Het sensitief-responsieve zie je in de praktijk in het omgaan met al zeer jonge kinderen. Sensitief wil zeggen: voel je aan wat het kind nodig heeft of probeert duidelijk te maken? Responsief wil zeggen: geef je een passende reactie op de uiting of situatie van het kind? Geven en ontvangen hebben alles te maken met het sensitief-responsieve omgaan met een kind. Juist door passend aan een kind te geven en van het kind te ontvangen, laat je dus zowel zien ‘je doet er toe, ik zie je’. Maar op hetzelfde moment help je het kind ook een veilig beeld te krijgen van de relationele werkelijkheid om zich heen. Spelen met een klein kind is dus niet alleen erg leuk (je geeft, maar ontvangt vaak nog meer), maar ook van groot belang voor de ontwikkeling van het kind.
Tot slot
De aanleiding voor dit artikel was een persoonlijke ervaring tijdens een dagje bij onze kleinzoon. Die persoonlijke ervaring is niet zomaar over te dragen en dat hoeft ook niet, want het is mijn ervaring en ik ben ik en jij bent jij.
Wat ik je wel toewens is dat je in de relationele bijzondere ontmoetingen in jouw leven ook met ontdekkende ogen kunt kijken. Relaties zijn (vind ik tenminste) eindeloos complex maar ook erg fascinerend. We worden als mensen zichtbaar door onze onderlinge contacten en dat maakt elke ontmoeting belangrijk. Ik wens je mooie ontmoetingen toe!
Nog even iets belangrijks...
Vond je dit artikel het lezen waard? Deel het aub. Deze blog wordt bekender als jij daarin een handje helpt. Intussen komen er ook nieuwe lezers via Google zoekopdrachten, maar mond op mond reclame werkt nóg beter. Bedankt alvast als je wilt delen!
Delen kan heel simpel met de icoontjes hieronder naar Facebook, Twitter, LinkedIN of als link die je bijv. kunt e-mailen.
Wil je updates per e-mail ontvangen als er een nieuwe blog is? Schrijf je dan hieronder in. Let op: de e-mails komen bij sommige mensen in hun map voor ongewenste-mail. Als je de afzender als 'vertrouwd' accepteert gebeurt dat niet weer.