Huwelijk - 4. Vreemdgaan - overspel - affaires : game over?

Deze keer: introductie in het onderwerp - waarom het zo'n groot onderwerp is - de plek van vertrouwen -

Is het over en uit met een huwelijk waarin een van de partners vreemd gaat?

Vreemdgaan - overspel - echtbreuk - een affaire: wat is het?

Er zijn nogal wat termen voor hetzelfde: de situatie waarin 1 (of beide) partners met iemand buiten hun (huwelijks)relatie een zodanige relatie aangaat dat die conflicteert met de relatie die zij als (huwelijks)partners hebben. Vreemdgaan is niet alleen seksueel van aard; het kan ook schuilen in een emotionele verbondenheid die ten koste gaat van de trouw en intimiteit binnen de relatie.

In de kern gaat vreemdgaan over een loyaliteitsbreuk: een stukje van jou als persoon sluit zich af voor de levenspartner en gaat een verbinding met een ander (of 'iets anders') aan. Niet voor niets gaat vreemdgaan gepaard met geheimen, liegen, vertrouwensbreuk en (bij openbaar worden) een forse crisis.

Schattingen zijn dat ongeveer 50 á 60% van de huwelijken wordt beëindigd na vreemdgaan. Hoe kan het dat het ene huwelijk 'crasht' nadat een partner opbiecht een paar keer seksueel getinte chatgesprekken te hebben gehad terwijl het andere huwelijk beter dan ooit wordt ook al heeft één van de partners meer dan een jaar lang in het geheim een relatie met een ander gehad?

Dit artikel beschrijft een aantal aspecten van 'vreemdgaan'. Het onderwerp is groot en kan onmogelijk volledig recht worden gedaan, ook al is het thema over een aantal artikelen verdeeld. Ik schrijf niet alleen voor mensen voor wie vreemdgaan speelt (of heeft gespeeld), maar voor iedereen, getrouwd of niet. Wist je bijvoorbeeld dat de omgeving een belangrijke rol speelt in het (verwerken van) vreemdgaan? Daarover, en over diverse andere aspecten van vreemdgaan lees je in deze artikelenserie. Heb je vragen of ken je situaties die totaal niet passen bij wat hier beschreven wordt? Mail het me, dan wordt het in een volgend artikel meegenomen.

Vreemdgaan en de enorme gevolgen: "Ik weet dat het fout was, maar het wordt wel erg uitvergroot!"

Ontrouw in (huwelijks)relaties is een eeuwenoud en beladen onderwerp. Toch wordt er in verschillende tijden en culturen verschillend tegenaan gekeken. Pas in de afgelopen decennia (na de jaren 60/70) is er een vrijere seksuele moraal ontstaan. Ondanks vrijere samenlevingsvormen is de hoofdvorm nog steeds een monogame relatie waarin wederzijdse trouw belangrijk wordt gevonden.

Ook in culturen met polygame relaties, zowel historisch als in het heden, spelen trouw en bescherming vaak een belangrijke rol. Met andere woorden: ook in zulke culturen is vreemdgaan daadwerkelijk over de grenzen van de relatie gaan. Vreemdgaan wordt in de meeste culturen negatief beoordeeld. In sommige culturen kan vreemdgaan zelfs juridische consequenties hebben, terwijl het in vrijwel alle samenlevingen leidt tot morele afkeuring en schaamte. Ook al gaat het wat buiten de grenzen van dit artikel, ik wil wel kort aanstippen dat de positie van vrouwen in veel culturen wat betreft het thema vreemdgaan veel slechter is dan die van mannen. In Nederland is dat bijvoorbeeld te merken aan het feit dat na een scheiding (het merendeel van de huwelijken overleeft vreemdgaan niet) de economische positie van vrouwen slechter is dan die van mannen.

Maar wat maakt vreemdgaan nu zo ernstig? Hebben stellen waarvan beiden kiezen voor een open relatie geen last van vreemdgaan? Nee, dat is geen oplossing. De kern is dat het stel (ook als er een open relatie is) wederzijds vertrouwen geeft en krijgt door afspraken te hebben. Als die afspraken worden geschonden is dat een breuk in het vertrouwen. Een 'echt(e)breuk'! Iets verderop in dit artikel gaat het uitgebreider over die vertrouwensbreuk.

Als twee mensen een unieke romantische relatie met elkaar aan gaan, gelden daarin zowel expliciete grenzen als ook impliciete. In de gegroeide, gekozen relatie is bij beiden in hun hoofd een beeld van de ander ontstaan dat steeds gedetailleerder en intiemer is geworden. Beiden hebben normaliter ook gemerkt hoe bij de ander het beeld van henzelf gegroeid is. Hierdoor neemt bij hen allebei zelfvertrouwen en eigenwaarde toe (als het goed is). Als mens ontwikkelen we door middel van elkaar en in een exclusieve huwelijksrelatie geldt dat ook in sterke mate. We zijn als mens niet zomaar losstaande 'individuen', maar we groeien door middel van elkaar, ook in een huwelijk. Je leest daar meer over in de serie op deze blog over 'hoe word(t) je ik'.

In een romantische relatie groeit (meestal) ook intimiteit. Om in seksualiteit intimiteit te delen hebben beide partners vertrouwen in zichzelf én in de ander nodig. En door die intimiteit groeien dat vertrouwen en zelfvertrouwen ook. O ja?.... Ja, mits de groei van de relatie goed verloopt en beiden niet gehinderd worden in hun vertrouwensgroei door eerdere ervaringen of problemen. Dat het lang niet altijd 'vanzelf' goed gaat is ook wel begrijpelijk als je bedenkt hoeveel factoren er spelen zoals bij beiden: zelfvertrouwen, vertrouwen in de ander etc.

Zelfs als de gezamenlijke intimiteitsontwikkeling beperkt of (verdrietig genoeg) soms niet plaatsvindt ontstaat er toch na verloop van tijd een stuk gezamenlijke relationele ontwikkeling die deze twee individuele mensen tot een uniek koppel smeedt. De relatie is maar niet iets wat los van de twee betrokkenen bestaat, maar de relatie zit echt IN de een én IN de ander.

En dan is al snel duidelijk waarom vreemdgaan zulke grote gevolgen voor beiden heeft. Juist op het meest persoonlijke en unieke gezamenlijke van beiden komt er een ander (of iets anders) als spelbreker op het toneel. Een van beiden (of soms beiden) gaat op dat unieke terrein een andere relatie aan en laat in zijn/haar hoofd andere beelden en een andere relatie toe. Zelfs als het vreemdgaan 'maar' uit één korte affaire bestaat heeft dat grote gevolgen. Niet alleen voor de persoon die vreemd gaat (die heeft daarna op dat unieke terrein opeens andere gedachten, ervaringen, beelden etc.), maar ook voor de 'bedrogen' echtgenoot. Zo vroeg een man, van wie de vrouw hem bekend had dat ze een maandenlange relatie met een ander had gehad, zich af: stel dat ik mijn vrouw weer toelaat bij mij in bed, heeft zij dan in haar hoofd nog het beeld van die ander? Met wie lig ik eigenlijk in bed en nog ingewikkelder: met wie ligt zíj eigenlijk in bed...

Tijd

Een ander aspect waardoor vreemdgaan ernstige gevolgen heeft is de tijd. Vreemdgaan is niet iets wat iemand op dinsdag bedenkt, op woensdag beleeft en op donderdag opbiecht. Het ontwikkelt zich vaak vanuit een vriendschap die in eerste instantie onschuldig lijkt, maar langzaam een grens overschrijdt en een bedreiging wordt voor het huwelijk. Daarbij begrijp je pas waar het 'van de rails gelopen is' als je een flink eind in de geschiedenis terug gaat.

Soms speelt tijd ook een rol omdat een van de echtgenoten een affaire tientallen jaren verzwegen heeft. Soms komt die ontrouw opeens onverwacht in de openbaarheid door een medische situatie: bijvoorbeeld door een ziekte die alleen maar kan ontstaan door vreemdgaan. Of als een kind een erfelijke ziekte blijkt te hebben waarvan de biologische vader drager móet zijn, terwijl de vader (tenminste, de man die dacht vader te zijn en waarvan het kind dat ook dacht) geen drager is...

Al met al geen vrolijk onderwerp dat echt bedreigend of verwoestend is voor de fundamenten van een huwelijksrelatie. Ik wil het niet kleiner maken qua ernst, maar er wel iets anders naast zetten. Door de cultureel ook negatief bekeken daad van vreemdgaan/overspel komt er soms een eenzijdige zienswijze naar voren waarbij de verantwoordelijke voor het vreemdgaan opeens de enige verantwoordelijke wordt voor de teloorgang van het huwelijk. Een volgens mij veel betere zienswijze is om oordeelsvrij een echtpaar te helpen dat met deze problemen worstelt. Ja, vreemdgaan is zéér ernstig. Tegelijkertijd zijn er mogelijk echter ook andere problemen in dat huwelijk die óók zichtbaar moeten worden, wil er werkelijk 'grote schoonmaak' gehouden worden.

Een praktijkverhaal (geanonimiseerd) maakt dat duidelijk. De schrijfster is een vrouw van 45 jaar: "Ons huwelijk heeft aan een zijden draadje gehangen. Of beter gezegd: het was compleet aan gruzelementen. Ik ben vorig jaar verliefd geworden op een collega. In ons huwelijk was alle vreugde al jaren verdwenen. Mijn man was altijd al wat bazig, maar dat werd steeds meer overheersend en onderdrukkend. Ik werd overal in gecontroleerd, vanaf mijn social media contacten tot en met mijn uitgaven. Ik ben als meisje veel gepest en voelde me nu als volwassen vrouw (en moeder!) weer net als vroeger. Daarover kon ik goed praten met een mannelijke collega. Helaas bleef het niet bij goede gesprekken en zijn we een aantal keren met elkaar naar bed geweest. Ik voel me daar enorm schuldig over. Het was ook 100% mijn verantwoordelijkheid. De redding voor ons huwelijk is echter geweest dat mijn man ging inzien dat hij ook onderdeel van de vernieuwing van ons huwelijk was: hij erkende dat hij te overheersend was geworden en stond open voor hulp. Het maakt mijn verantwoordelijkheid voor wat ik deed niet kleiner, maar maakte de weg vrij voor een compleet vernieuwd huwelijk dat beter is dan ooit tevoren."

Vreemdgaan en vertrouwen: "Juist op het kwetsbaarste, waar ik hem vertrouwen had gegeven is het nu kapot..."

In het begin van dit artikel ging het al kort over vertrouwen. Ik wil daar wat uitgebreider bij stil staan. Want wat ís vertrouwen nu eigenlijk? En waarom gaat juist dát kapot bij vreemdgaan?

Vertrouwen is een relationeel begrip. Mensen hebben niet een algemene hoeveelheid vertrouwen in alles en iedereen, maar vertrouwen zegt iets over degene die vertrouwt én over degene die vertrouwd wordt. Vertrouwen gaat over dat de ander in het echt in hoge mate overeenkomt met het beeld dat we van die ander in ons hoofd hebben. Dat klinkt wat ingewikkeld, maar pas het maar eens toe op je eigen relaties. Als mensen (hoe eigenaardig ze misschien ook zijn) zich gedragen zoals jij weet dat ze zijn, kun je ze vertrouwen.

Een voorbeeld: als een van je vriendinnen meestal wat later komt dan jullie afspreken, maar dan altijd even uit de auto belt, kun je vertrouwen hebben in haar doordat wat ze doet klopt bij hoe jij haar kent. Maar als die vriendin op een dag zonder te bellen niet komt en uren later een appje stuurt dat ze een andere vriendin was tegengekomen onderweg en daarmee nu op een terrasje zit, dan geeft dat je vertrouwen in haar een knauw. Als jullie een langdurige relatie hebben waarin je wederzijds al veel vertrouwen hebt opgebouwd, is de relatie echt niet zomaar kapot door één zo'n gebeurtenis, maar er moet wel over gepraat worden.

Van een compleet andere orde is het als bijvoorbeeld een man aan zijn vrouw vertelt dat hij vorig jaar enkele maanden een relatie met een collega heeft gehad. Dat is een enorme dreun voor het vertrouwen van zijn vrouw. Opeens wordt het hele afgelopen jaar besmeurd door deze wetenschap. De intieme momenten, de gezellige contacten met andere vrienden er bij etc. Zeker vlak na de bekentenis staat alles opeens in een ander daglicht. Haar vertrouwen komt onder enorme druk te staan. Want als hij dit bekend heeft, hoe zat het dan toen ze vijf jaar geleden hem eens aansprak dat hij geheimzinnig leek te doen met zijn Whatsapp? Was er toen ook al wat gaande? En toen ze een paar maanden geleden een gesprek hadden met zijn zus die ging scheiden omdat haar man was vreemdgegaan, had hij toen dus zitten te huichelen toen hij zijn zwager zo veroordeelde?

Wat haar het meest dwars zat was dat zij hém juist haar volledige vertrouwen had gegeven. Ze had hem iets uit haar verleden verteld wat ze nog nooit aan anderen had verteld omdat ze zich er zo voor schaamde. Zou hij dat toch met anderen hebben gedeeld? Zo'n voorbeeld maakt duidelijk hoe de vertrouwenscrisis maar niet beperkt blijft tot dat ene onderwerp, maar dat het als een olievlek het hele vertrouwen in de ander aan het wankelen brengt.

Vertrouwen is enerzijds het resultaat van vertrouwenwekkende ervaringen in de relatie, anderzijds is het juist weer voorwaarde om nieuwe relationele momenten aan te gaan met die persoon. Anders gezegd: vertrouwen is nodig om vertrouwen te laten groeien. Zo komt het ook dat de relatie groeit door samen ervaringen op te doen en dat er (hopelijk) door wederzijds groeiend vertrouwen steeds meer diepgang en intimiteit in de relatie kan komen.

Door vreemdgaan wordt al dat opgebouwde vertrouwen opeens bedreigt. En het trieste is dat je niet meer terug kunt naar het moment vóórdat het mis ging. In de rest van deze artikelen komt aan bod hoe er wél mogelijkheden zijn om een hernieuwde relatie aan te gaan, maar het is een miskenning van de ernst van gebroken vertrouwen om te denken dat de relatie zo goed was dat hij wel tegen zo'n stootje kan.

Tijd

Zoals ik al eerder schreef over 'tijd': ook hier geldt dat de tijd een bijzondere rol kan spelen. De beleving wát er gebeurd is qua vertrouwen is vaak totaal verschillend tussen partners in een relatie waarin een van beide is vreemdgegaan. Denk je maar eens in dat bijvoorbeeld een vrouw een jaar voor haar trouwen vreemd is gegaan met een oud-studiegenoot die zelf al getrouwd was. Ze heeft dit nooit verteld tegen haar (inmiddels) man, maar het vrat al die jaren aan haar. Háár beleving van wat het met vertrouwen deed (hoe zij weer betrouwbaar wilde zijn en het enorm belangrijk was gaan vinden om werkelijk alles te delen met haar man) ontwikkelde zich al die jaren al. Toen ze na ruim tien jaar huwelijk tijdens een counseling traject dit verhaal vertelde om nóg opener te zijn naar haar man, was dat voor hem een enorme klap die tóen pas begon uit te werken qua vertrouwen. Dat verschil in beleving, rol, positie, tijd etc., is m.i. kenmerkend voor veel situaties waarin overspel speelt. Bij elke poging om weer vertrouwen op te bouwen op de resten van vertrouwen die er hopelijk nog over zijn, is het belangrijk om die verschillen recht te doen.

Vragen / gesprekstips

Een paar vragen om zelf of met anderen eens over na te denken:

• Heb je in je omgeving te maken gehad met vreemdgaan?

• Wat is je gevoel over de dader? En over het slachtoffer?

• Iemand zei eens: 'Het kan wel zijn dat ik niet mocht vreemdgaan, maar door haar heb ik eindelijk ontdekt wat geluk is. En ik heb toch óók recht om gelukkig te zijn?' Hoe denk jij hierover?

Volgende keer

In het volgende artikel (of misschien 2) gaan we verder over het onderwerp vreemdgaan. Er komt o.a. een stappenplan aan bod dat wordt gebruikt om met stellen te spreken over eventueel herstel van wat kapot is gegaan na vreemdgaan.

Heb je vragen of heb je zelf wat meegemaakt wat betreft dit onderwerp wat je (anoniem) wilt delen? Mail dan naar marnix@remembertolive.nl

Disclaimer

Voor de uitgebreide disclaimer, zie onderaan het 1e artikel in deze serie.

Nog even iets belangrijks... 
Wil je dit artikel of deze blog delen? Je helpt er een ander mee én mij! En dat is voor jezelf denk ik ook een prettig gevoel. Probeer maar eens ;-)

Delen kan heel simpel met de icoontjes hieronder naar Facebook, Twitter, LinkedIN of als link die je bijv. kunt e-mailen.

Wil je updates per e-mail ontvangen als er een nieuwe blog is? Schrijf je dan hieronder in. Let op: de e-mails komen bij sommige mensen in hun map voor ongewenste-mail. Als je de afzender als 'vertrouwd' accepteert gebeurt dat niet weer.