In het eerste artikel over vertrouwen (hier te vinden) ging het over de basiskennis over vertrouwen: wat is het en hoe bouw je het op. En: vertrouwen is een relationeel begrip. In al onze relaties speelt vertrouwen een rol. In dit nieuwe artikel gaat het over de plek van vertrouwen binnen social media. Meer specifiek: wat vertrouwen te maken heeft met de 'blauwe vinkjes' van whatsapp.
Blauwe vinkjes? Hoezo?
Meer dan 90% van de Nederlanders gebruikt Whatsapp. En wellicht ligt dat percentage onder de lezers van deze blog nog hoger. Ongetwijfeld ken je dus de 'blauwe vinkjes' bij je verzonden berichten waarmee te zien is dat de ontvanger(s) het gelezen hebben. Nog maar acht jaar geleden had je niet begrepen waar dit over ging. Want pas in 2014 heeft Whatsapp geïntroduceerd dat gebruikers van hun eigen verzonden berichten kunnen zien of ze verzonden (1 grijs vinkje), afgeleverd (2 grijze vinkjes) of gelezen (2 blauwe vinkjes) zijn. Een storm van protest zorgde er voor dat Whatsapp de wijziging doorvoerde dat de leesbevestiging (die niet iedereen op prijs bleek te stellen) voor één op één contacten uitgezet kan worden.
Misschien ben jij wel een van de gebruikers die de leesbevestiging heeft uitgezet. Whatsapp voerde door dat het 'gelijk oversteken' zou worden: als jij niet wilt dat anderen kunnen zien of en wanneer jij door hun aan jou verzonden berichten leest, kun jij dat ook niet van je eigen verzonden berichten zien.
De blauwe vinkjes van Whatsapp zijn dus nog maar 7 jaar oud, maar de 'leesbevestiging' is natuurlijk al veel ouder. In het computertijdperk bestaat al decennia de leesbevestiging voor e-mail, maar ook vóór het computertijdperk hadden mensen de gelegenheid om 'leesbevestigingen' te krijgen. Stel je eens voor: je bezorgde in het jaar 1850 een brief bij je geliefde door die brief 's avonds in het donker onder haar raam door te schuiven. Van achter een struikje bleef je kijken en zag niet lang daarna licht op haar slaapkamer en het briefje werd naar binnen getrokken. Het kón niet anders of ze had het gelezen. Wanneer zou ze reageren? Dezelfde gevoelens en onzekerheid als die toen al mogelijk was, komt vandaag de dag heel vaak voor: bijna elk social media messaging-systeem geeft de mogelijkheid te zien of de ontvanger je bericht gelezen heeft.
Gedachten lezen bij een leesbevestiging...
Of het nu dus in 1850 was of vandaag de dag in je favoriete social-media app: je hebt de indruk dat je bericht gelezen is. Maar weet je het ook zeker? Technisch gesproken weet de app natuurlijk niet of jij het echt gelezen hebt. Als het bericht eventjes op je scherm heeft opengestaan denkt de app al dat je het gelezen hebt.
Wat communiceert de ander naar jou door wél de leesbevestiging te veroorzaken, maar verder niet te reageren? Als je dringend op een reactie zit te wachten kan het uitblijven daarvan flink wat onrust geven (daarover straks meer, er zijn onderzoeken naar gedaan).
In het eerste artikel over vertrouwen ging het er al over dat vertrouwen zich in je eigen hoofd afspeelt. Het gaat om jouw beeld van de ander (en jouw beeld van jezelf) op basis waarvan je rust of onrust ontwikkelt. Daarbij ontstaan gevoelens die niet op de actuele realiteit zijn gebaseerd, maar op beelden van de ander, ervaringen uit het verleden etc.
Stel je maar eens voor: Een man maakt zich ernstig zorgen omdat zijn dochter niet reageert op zijn appjes. Ze is op vakantie met vrienden. Een dag lang zit hij zich meer en meer op te vreten. Zijn berichten zijn gelezen, maar ze reageert niet en neemt ook haar telefoon niet op. Net op het moment dat hij van plan is de politie te bellen appt ze: "Super leuk hier! Waarom had je gebeld?" Als de man doorvraagt zegt ze dat ze haar telefoon had uitgeleend aan een vriendin van wie de telefoon kapot was. Die vriendin moest appen met haar moeder die ziek is.
De man uit het voorbeeld was dus onnodig ongerust. Wat de oorzaak is weten we nu niet, maar in zijn hoofd is er een 'denksysteem' waardoor hij zich in deze situatie ongerust maakte en allerlei onheilsscenario's ziet opdoemen.
Het 'niet reageren' kan ook aanwezig wantrouwen aanwakkeren. De man die bang is dat zijn vrouw vreemd gaat, kan door het uitblijven van een reactie terwijl er wel twee blauwe vinkjes bij zijn bericht staan, enorm gestrest raken op basis van zijn eigen gedachten hierover. Er kunnen allerlei interpretaties worden bedacht waaróm de ander niet reageert. Dat er soms ook gewoon technische oorzaken zijn dat er al twee blauwe vinkjes zichtbaar zijn en dat de ander zich niet eens bewust is van de stress bij de schrijver blijft gemakkelijk buiten beeld. Als man en vrouw uit dit voorbeeld elkaar weer ontmoeten is het lastig voor beiden om elkaars positie hierin te begrijpen. De een was immers diep bezorgd, terwijl de ander zich nergens van bewust was. Alleen als ze zich bewust zijn dat die gedachten en gevoelens zich in hun eigen hoofd bevinden, is het mogelijk dit op te lossen zonder de ander van alles te verwijten. Juist dan zal het mogelijk zijn elkaar erkenning te geven: te laten merken aan elkaar dat je begrip hebt voor de gedachten/gevoelens van de ander.
Onderzoek naar effecten van 'de blauwe vinkjes'
Er zijn diverse onderzoeken gedaan naar de psychologische effecten van de leesbevestiging bij Whatsapp en andere social media platformen. Uit die onderzoeken blijkt dat zowel de zender als de ontvanger stress kan krijgen van de leesbevestiging.
Een onderzoek onder 108 studenten van de Universiteit van Kopenhagen beschrijft hoe mensen zich voelen als een bericht dat ze schreven gelezen is, maar er nog geen reactie op is ontvangen. Slechts een kwart voelt zich daar comfortabel over. 35% voelt zich genegeerd (!); 16% is er verward over; 14% wacht gespannen op reactie en de rest kon het niets schelen.
Interessant bij dat onderzoek is dat blijkt dat ook de ontvanger stress ontwikkelt.
Bij de ontvangers voelt 37% de sociale druk om te reageren; 30% voelt zich schuldig tot ze gereageerd hebben; 22% kan het niets schelen en de rest ervaart stress of irritatie.
Nog een paar resultaten die beste opmerkelijk zijn:
Als mensen niet willen dat iemand anders kan zien dat hun bericht gelezen is (terwijl leesbevestiging aan staat), vermijdt maar liefst 90% de app of het berichtje te openen om daarmee de 'blauwe vinkjes' te voorkomen.
Ook bij de verzenders heeft de functie 'leesbevestiging' effecten op hun gedrag. 50% van de verzenders die benieuwd is naar een reactie opent hun whatsapp (of andere app) vaker om even te kijken of het bericht al gelezen is.
Een ander onderzoek (gedaan in India) naar de impact van de leesbevestiging in Whatsapp op het persoonlijk handelen, wijst uit dat het merendeel van de geïnterviewden (80%) geen positieve gedachten heeft bij de leesbevestiging. Een even grote groep verwacht dat de leesbevestiging relatieproblemen kan veroorzaken (!). 70% voelt zich door de leesbevestiging min of meer gedwongen om sneller te reageren dan ze normaliter zouden doen. Alhoewel dit onderzoek gepubliceerd is in een tijdschrift heb ik wat bedenkingen bij het wetenschappelijk gehalte er van, maar (gelukkig...) dit is een blog en niet een wetenschappelijk artikel.
Wat uit deze (en andere) onderzoeken de overeenkomende conclusie is, is dat de leesbevestiging psychologische impact heeft op het merendeel van de verzenders én ontvangers.
Wat leesbevestiging vertelt over vertrouwen in anderen.
In het eerste artikel over vertrouwen werd al uitgelegd dat vertrouwen per persoon verschilt. In je hoofd heb je een algemeen model van vertrouwen én per persoon een mate van vertrouwen in die specifieke persoon.
Hoe reageer jij als iemand een bericht (waar jij graag reactie op krijgt) wel leest, maar er toch geen antwoord op geeft? Bijvoorbeeld: je moet eigenlijk vertrekken om nog op tijd te zijn voor een bijeenkomst waarvan je niet zeker weet of hij wel doorgaat omdat de spreker gisteren nog ziek was. Je stuurt een appje in de groep van collega's die daar ook heen gaat om te vragen of zij wel of niet gaan en ziet dat het gelezen is, maar niemand reageert. Hoe voelt dat?
Als je je bewust bent hoe je in het algemeen op zo'n situatie reageert, vertelt je dat iets over je basisvertrouwen. Sommige mensen raken in zo'n situatie gestrest en voelen zich genegeerd. De gedachte is dan dat 'de anderen' weigeren te reageren of zelfs: jou niet belangrijk genoeg vinden om even de moeite te nemen om te reageren.
Daarnaast is het interessant om te kijken hoe je per persoon verschillend reageert op zo'n situatie van 'niet reageren'. Kun je het wel hebben van je partner, maar niet van je broer/zus/ouders? Een man vertelde me onlangs: mijn vader laat geen kans onbenut om me te kleineren. Als ik hem een appje stuur, kan ik er zeker van zijn dat hij die soms dagen onbeantwoord laat. Toen we er over doorpraatten bleek dat zijn beeld over zijn vader erg negatief was, helaas wel op basis van gebeurtenissen uit het verleden. Toen ik zelf merkte dat de man (de vader) ook mijn berichtjes niet beantwoordde en ik hem hem daarnaar vroeg, bleek dat hij vaak per ongeluk een bericht 'las' door op het berichtje te klikken in zijn hoofdscherm. In de praktijk bleek hij maar eens per twee dagen (met hulp van zijn vrouw) zijn whatsapp-berichten door te werken.
'Blauwe vinkjes': handig of stress-gevend?
'Vertrouwen is een relationeel begrip' schreef ik in het eerste artikel. Vertrouwen bouw je op (of breek je af) door interactie met de ander. Het resultaat van allerlei interactie is een beeld in jouw hoofd over jouw mate van vertrouwen in de ander.
In mijn praktijk van relationeel advies kom ik regelmatig situaties tegen waarin communicatie via (bijvoorbeeld) Whatsapp een rol speelt bij incidenten tussen familieleden. In het algemeen zijn sociale media best wel beperkt in het overbrengen van gevoel/toon/bedoeling en wordt een boodschap gereduceerd tot een (korte) tekst en eventueel wat emoticons. Als er al een problematische relatie is tussen de personen kan zelfs het niet reageren op een berichtje of het uitzetten van de leesbevestiging of het uit een groep stappen al grote communicatieve kracht hebben. In het volgende artikel over vertrouwen ga ik daar uitgebreider op in.
Afsluitend over het gebruik van de leesbevestiging: waar het voor de een als een handig hulpmiddeltje telt, is het voor de ander stress-gevend. Geldt dat laatste voor jou? Vraag je dan eens af wat het voor jou (en je contacten) zou betekenen als je het zou uitschakelen. Vrijheid in relaties is van levensbelang voor de duurzaamheid van die relaties. Als je merkt dat die vrijheid er niet is, is er werk aan de winkel om dat bespreekbaar te maken. Heb je praktische vragen of wil je een praktijksituatie delen? Je reacties zijn welkom! En of je nu een leesbevestiging van me krijgt of niet: hierbij beloof ik dat ik zeker op je bericht zal reageren ;-)
Nog even over delen....
Delen kan heel simpel met de icoontjes hieronder naar Facebook, Twitter, LinkedIN of als link die je bijv. kunt e-mailen.
Wil je updates per e-mail ontvangen als er een nieuwe blog is? Schrijf je dan hieronder in. Let op: de e-mails komen bij sommige mensen in hun map voor ongewenste-mail. Als je de afzender als 'vertrouwd' accepteert gebeurt dat niet weer.