Deze keer: de ontwikkeling van ons brein ++ over gedrag uit je kindertijd dat meegenomen wordt het huwelijk in ++ kijk eens een film: Inside out
Welk effect heeft het kleine kind in beide partners op hun huwelijk?
Ons wonderlijke brein en het kleine kind in jou
Misschien ben je wel bekend met de uitspraak dat 'iedereen een klein kind in zich heeft'. Maar wat wordt er eigenlijk mee bedoeld? In het prilste begin van ons leven staat ons brein nog voor een onvoorstelbaar complexe ontwikkeltaak. Een (kort) lesje breinontwikkeling:
In ons brein zijn er o.a. neuronen (hersencellen) en synapsen (de verbindingen tussen de hersencellen)
Als je geboren wordt heb je al alle hersencellen waar je het de rest van je leven mee zult doen: ongeveer 86 miljard (ja..!)
Hersencellen zijn verbonden met elkaar via synapsen. En ook daar zijn de getallen duizelingwekkend. Bij een pasgeboren baby zijn er 2500 synapsen per hersencel, dus zo'n 215 biljoen in totaal.
Een simpele vergelijking: denk aan de hersencellen als rotondes en de synapsen als de straten tussen de rotondes. Als je makkelijk en snel van A naar B wilt door een stad, is het handig als er veel verbindingswegen zijn. Nou zijn rotondes met 2500 afslagen niet heel realistisch natuurlijk, maar hoe meer directe verbindingen er zijn tussen de rotondes, hoe efficiënter je kunt reizen. Ook al groeit het aantal neuronen niet tijdens ons leven (het daalt zelfs vanaf het zesde levensjaar), het aantal verbindingen tussen de neuronen groeit enorm. Zo wordt ons brein steeds efficiënter: slimmer!
In het 1e levensjaar van een kind groeit het aantal synapsen van 2500 tot 10000 per neuron. Dat gaat dus van 215 biljoen naar zo'n 860 biljoen verbindingen! Rond de derde verjaardag is het aantal verbindingen het grootst van ons leven: 15000 per neuron.
Waarom nou die vergelijking met rotondes en straten? Als je steeds beter de weg weet in een stad ga je bepaalde wegen vaker gebruiken en andere nooit (meer). En dat is ook precies wat het ontwikkelende brein doet: vanaf het derde levensjaar worden er:
synapsen verwijderd (verbindingen/weggetjes die niet relevant blijken of juist verwarrend)
synapsen breder gemaakt (verbindingen/weggetjes die juist handig zijn en veel gebruikt worden)
Waar het driejarige kind nog 15000 verbindingen per neuron had, heeft datzelfde kind tegen het einde van de basisschool daar nog maar de helft van over. Alleen zijn die resterende verbindingen (4 á 500 biljoen verbindingen...) wel veel efficiënter dan in het jongere kinderbrein.

Een heel verhaal met duizelingwekkende getallen. De kern is dat het jonge kinderbrein enorm veel leert over wat wel en niet belangrijk is, welke geluiden aandacht vereisen en wat je kunt negeren, hoe gelaatsuitdrukkingen van mensen kunnen worden begrepen, hoe mensen jou begrijpen als je praat, iets doet, of een emotie laat zien met je gezicht etc. etc. Wat we leren in die heel vroege jaren (als vuistregel wordt vaak 0-7 jaar genoemd) is behoorlijk bepalend als basis van ons denken en voelen in de rest van ons leven.
Een voorbeeld hoe dat er uit kan zien. Max is getrouwd met Lotte. Max' ouders hadden toen hij klein was een problematische relatie waarin er dagelijks spanningen en ruzies waren. Max leerde al heel jong om 'onzichtbaar' te worden als er ruzie was. Door zich stil te houden en op latere leeftijd door zich stilletjes uit de voeten te maken zorgde hij dat hij geen onderdeel van de spanning hoefde te worden. Waren zijn ouders boos op hem, dan onderging hij dat zo gedwee mogelijk om daarna zo snel het maar kon naar zijn kamer te vluchten. Als volwassene merkt hij dat hij nog dezelfde neiging heeft. Zodra Lotte begint over iets wat een conflict zou kunnen worden vindt hij wel een reden om het gesprek zo snel mogelijk om te buigen of vertrekt hij opeens naar zijn werkkamer.
Lotte is als klein meisje gewend geraakt aan een sfeer van geheimpjes in huis. Haar moeder nam haar al heel jong in vertrouwen en vertelde haar over problemen 'die ze tegen niemand anders mocht vertellen'. Toen ze ontdekte dat haar moeder met de andere kinderen ook zulke geheimpjes had en hen zelfs dingen over Lotte vertelde kreeg ze een grote afkeer van geheimen en probeerde altijd alles 'in de openbaarheid' te krijgen.
Max' zijn neiging tot vluchten en Lotte haar grote onvrede als er (mogelijk) iets geheim is, zijn niet zo maar gevoelens, maar heel intense gevoelens die (haast of helemaal) de controle overnemen over wat ze doen. Een typische ontsporing is bijvoorbeeld dat Max tijdens het eten letterlijk wegloopt uit een gesprek en zich 'verstopt' op zijn werkkamer met de deur op slot terwijl Lotte hem stampvoetend achterna loopt en blijft bonzen op de werkkamerdeur. Een minuut of tien later komen ze tot rust en gaan naar beneden, waar ze hun (jonge) kinderen bangig aantreffen...
De volwassen Max en Lotte snappen heel goed dat deze manier van omgaan met elkaar voor hen zelf en zeker voor hun kinderen niet goed is. Dat het tóch gebeurt heeft alles te maken met die vroeg ontwikkelde gevoelens en overtuigingen die ook op volwassen leeftijd een grote rol kunnen spelen. Daarover later meer, maar voor nu is een vuistregel handig om te onthouden: als er sprake is van heel heftige emoties (de vier B's: boos, bang, blij, bedroefd) is er heel vaak sprake van een vergelijkbare situatie/emotie waarvan men als klein kind aanleerde om er mee om te gaan.
Heftige emoties hebben vaak een link met vroegkinderlijke ervaringen
Over patronen en olifantenpaadjes
In de voorgaande paragraaf las je over hoe het brein door middel van verbindingen tussen neuronen kennis, ervaring, vaardigheden, gevoelens etc. vastlegt. Alledaagse patronen zoals tandpasta op je tandenborstel doen, bestaan uit een veelheid aan kleine taakjes die je brein grotendeels zonder aandacht van jou uitvoert. Je hebt vast ook wel eens gemerkt hoe lastig het is om iets wat helemaal 'in de automatische modus' gebeurt, te veranderen. We zeggen vaak over vaste gewoontes dat ze 'ingesleten' zijn. In brein-taal betekent dit dat de verbindingen tussen neuronen die met dÃe gewoonte te maken hebben de voorkeur hebben boven minder gangbare verbindingen. Wellicht ken je de term olifantenpaadjes: ingesleten patronen waar je makkelijk op terugvalt, zelfs als je het een paar keer anders hebt gedaan.
Ook relationeel bestaan er veel olifantenpaadjes. Velen daarvan zijn onschuldig en handig. De manier waarop je een deur voor iemand open houdt, de manier waarop je een glas drinken aan iemand kunt overhandigen, hoe je iemand een handdruk of een boks geeft als welkom of de manier waarop je met iemand steen/papier/schaar kunt spelen. Maar er zijn ook gewoonten die lastiger zijn. Denk nog even aan de gewoontes die Max en Lotte vanuit hun kindertijd hun huwelijk mee innamen. Die olifantenpaadjes leverden hen interactiemomenten op die voor niemand goed zijn, al helemaal niet voor hun kinderen.
Het is niet raar/dom/vreemd als op enig moment in je leven aangeleerde patronen uit je jeugd toe zijn aan een stukje bijsturing. Max en Lotte lijken het beiden nodig te hebben dat ze met hun volwassen brein een verandering gaan aanbrengen in patronen die zo jong en zo diep zijn ingesleten dat ze net als olifantenpaadjes lastig te veranderen zijn. Als Max en Lotte elkaar op zo'n conflictmoment gaan verwijten dat ze weer in de oude val zijn getrapt, helpt dat juist niet om te veranderen. Wat wél helpt is erkenning bij de persoon zelf dat het aangeleerde gedrag niet constructief is en niet passend bij hun volwassen rol als ouder. Maar wat ook helpend is, is begrip en geduld bij de ander. Het kost tijd voordat die heel diep ingesleten paadjes vervangen zijn door een andere route. Dat zal je de eerste tijd echt bewust en met je verstand moeten doen. Zo kan Max tegen zichzelf of zelfs hardop zeggen 'ik voel me nu klem zitten en heb de neiging naar boven te gaan, maar ik weet dat we dan niet het gesprek krijgen dat we als volwassenen willen hebben. Dus Lotte, ik vind het een lastig onderwerp. Kun je me uitleggen waarom het voor jou of voor ons tóch belangrijk is nu?' En Lotte kan zeggen: 'Het voelt voor mij of je nu weg wilt lopen voor je verantwoordelijkheid, maar ik weet dat dat je dat niet werkelijk wilt, dus: wat heb je van mij nodig om hier nu toch over te praten? Of is het voor jou prettiger dat we er vanavond over doorpraten?'
Samengevat weten we nu over de patronen die vanuit de jeugd zijn ingesleten:
Het vereist geduld en aandacht om ze aan te passen als dat nodig is.
Ze geven vaak stevige (soms onredelijk aanvoelende) gevoelens die te veel kunnen bepalen wat je doet.
De plek van de 'kleintjes' in een huwelijk
De meeste huwelijken beginnen op een moment dat het stel veel vertrouwen in elkaar heeft en samen de unieke lange relatie wil aangaan. Perfecte huwelijken bestaan niet. In alle relaties ontstaan teleurstellingen, wrijvingen, ruzies of erger. Een van de oorzaken die ik tegenkom is dat bij een of beide partners gedrag zichtbaar is dat na wat onderzoek blijkt terug te voeren te zijn op de vroege kindertijd. Het 'kleine kind' in een of beide partners wordt zichtbaar in situaties waarin veel overeenkomsten te zien zijn met wat die partner vroeger als klein kind meemaakte. Vaak treedt dat gedrag zo op de voorgrond dat het heel bepalend wordt voor de omgang op dat moment.
Als dat gedrag ergernis wekt (zoals bijvoorbeeld bij Max en Lotte aan de hand is), is het belangrijk dit grondig op te lossen. Het helpt namelijk niet om alleen op volwassen-niveau hier naar te kijken en te zeggen dat het gedrag anders moet worden. Want daar zullen Max en Lotte het snel over eens zijn. Het is nodig om te kijken welk stukje uit hun verleden in Max en Lotte wordt getriggerd en wat daar al die jaren mee gedaan is. Soms worden dan situaties duidelijk die door de persoon zelf nog nooit als 'afwijkend' waren ervaren. Lotte bijvoorbeeld, kreeg bij doorpraten er meer zicht op dat er in hun gezin sprake was van parentificatie. Kort gezegd wordt bij parentificatie (waar het woord 'parent' (ouder) in zit) een stuk van de zorg voor de volwassen ouder neergelegd bij het kind. Lotte's moeder maakte Lotte mee verantwoordelijk voor allerlei problemen die zij als moeder en echtgenoot ervaarde. Het belastte Lotte met zaken waarvan ze als kind normaliter helemaal geen weet had moeten hebben. Voor Lotte is het helpend geweest om diepgaand te bespreken hoe zij als klein kind heeft gegeven aan haar ouders en hoe ze op dat punt onrecht heeft meegemaakt. Dat leverde eerst een stuk verdriet en rouw op, maar het lukte haar daarna om duidelijker een standpunt in te nemen dat ze zowel liefdevol kon kijken naar het kleine meisje diep in haarzelf die deze moeilijke dingen had meegemaakt, en dat ze tegelijkertijd ook bewust kon kiezen: als volwassene wil ik andere keuzes maken dan ik als klein kind (heel begrijpelijk!) maakte.
Het voert voor dit artikel te ver om meer voorbeelden uit te werken, maar hopelijk geeft je dit al voldoende aanleiding om zelf eens situaties te gaan overdenken die je bij jezelf of anderen ziet. De kern is dat het kleine kind en wat die heeft meegemaakt juist serieus moet worden genomen in de ernst en de zwaarte van wat daar gespeeld heeft, terwijl dat niet betekent dat je als volwassene maar 'automatisch' in de platgetreden olifantenpaadjes die destijds normaal waren, moet blijven lopen. Als je het 'kleine kind' negeert of wegdrukt komt dit op een andere manier alsnog weer terug en zal het opnieuw in de weg staan. Net als echte kleine kinderen heeft ook een beschadigd 'klein kind' in je liefde en aandacht nodig om over een stuk verdriet en pijn heen te kunnen komen.
Neem het 'kleine kind' in de volwassene net zo serieus als een echt klein kind.
Vragen / gesprekstips
Een paar vragen om zelf of met anderen eens over na te denken:
Dit verhaal kan lijken als 'wroeten in het verleden'. Wat roept dat in jou op? Heeft het iets afstotends of juist iets boeiends? En wat zegt dat over jouw eigen kleine ikje?
Ken je in je eigen relatie als je die hebt of in relaties om je heen voorbeelden van gedrag waarvan je, als je het goed bekijkt, eigenlijk kunt zeggen dat het kleine-kind-gedrag is? Hoe zou je met die persoon daar over kunnen spreken?
'Zo ben ik nou eenmaal, voor mij is het ook niet leuk hoor' zei een man die in conflictsituaties al snel flink verwijtend werd naar zijn vrouw en haar de schuld probeerde te geven en zichzelf als slachtoffer zag. Wat zou je aan hem en zijn vrouw aanraden?
Vaak zijn er in een gezin waar een echtpaar problemen heeft ook (jonge) kinderen aanwezig. Wat zou je kunnen veronderstellen wat dit voor die jonge kinderen betekent tegen de tijd dat zij volwassen zijn? En wat kan daar aan gedaan worden?
Wil je eens op een leuke manier meer te weten komen over het brein? Over emoties, gedachten, geheugen en vooral over wat dat in relaties doet? Dan kan ik je van harte de films Inside Out 1 en 2 (Nederlandse versie: Binnenstebuiten) aanraden. Leuk voor kinderen én volwassenen. Bij het maken van deze film is een team van psychologen en neuropsychologen betrokken geweest waardoor er een verrassend kloppend verhaal over het brein op een speelse manier kan worden verteld. Hier vind je de trailer.

Volgende keer
Bij een op de drie scheidingen speelt 'vreemd gaan' / overspel een rol. Is een scheiding onvermijdelijk als een van de twee vreemd is gegaan? En als beiden zijn vreemd gegaan, is het dan 'gelijk (over)spel'? En is vreemd gaan als het niet bekend is geworden slecht voor een huwelijk?
Allerlei vragen over een best gevoelig onderwerp. Heb je vragen of heb je zelf wat meegemaakt wat je (al dan niet anoniem) wilt delen? Mail dan naar marnix@remembertolive.nl
Disclaimer
Voor de uitgebreide disclaimer, zie onderaan het 1e artikel in deze serie.
Nog even iets belangrijks...
Wil je dit artikel of deze blog delen? Je helpt er een ander mee én mij! En dat is voor jezelf denk ik ook een prettig gevoel. Probeer maar eens ;-)
Delen kan heel simpel met de icoontjes hieronder naar Facebook, Twitter, LinkedIN of als link die je bijv. kunt e-mailen.
Wil je updates per e-mail ontvangen als er een nieuwe blog is? Schrijf je dan hieronder in. Let op: de e-mails komen bij sommige mensen in hun map voor ongewenste-mail. Als je de afzender als 'vertrouwd' accepteert gebeurt dat niet weer.
Comments